ISBN 978-618-86246 0-3 460 σελίδες μέγεθος Β5 [17Χ25 cm] εκδόσεις PSYCHOLOGY.GR
μπορείτε να το προμηθευτείτε άμεσα από το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο των εκδόσεων, ΕΔΩ
Σημείωση
** Ό,τι επιλέχθηκε για επισκόπηση σε κάθε μία από τις αναρτήσεις της κατηγορίας αυτής, ΔΕΝ συνιστά ένα ολοκληρωμένο κείμενο με συνέχεια και οργανωμένη πληροφορία, εφόσον πρόκειται για αποσπάσματα (80 από τις 460 συνολικά σελίδες του βιβλίου).
** Ο στόχος των αποσπασμάτων είναι μόνο να πάρει ο ενδιαφερόμενος μία “γεύση” όχι μόνο της κατά βάση υπαρξιακής προσέγγισης του έρωτα στο συγκεκριμένο βιβλίο, αλλά και του ύφους με το οποίο παρουσιάζεται η εν λόγω προσέγγιση.
** Στα αποσπάσματα υπάρχουν ενδεικτικά μόνον ελάχιστα Παραθέματα, ενώ στο βιβλίο, κάθε ενότητα ακολουθείται και από ένα Παράθεμα (238 συνολικά)
Αποσπάσματα από τα Κεφάλαια 6, 7 και 8
Διάφορες περιπτώσεις ερώτων και η Σκιά / Ο έρωτας στο σημερινό χάος των σχέσεων, της παραπληροφόρησης και των “ειδικών” / Έρωτας και σεξουαλικότητα (μια ιδιότυπη πρόταση)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Ο έρωτας και οι Σκιώδεις προτιμήσεις μας
Αν δούμε τη Σκιά μας ως βοηθό σκηνοθέτη των ερώτων μας, αναλόγως με το πώς συνταιριάζονται τα Σκιώδη μας κομμάτια και το τι κάνουμε με αυτά όταν συναντιόμαστε, συντίθενται και τα άπειρα σενάρια των ερώτων που κάνουν τη γη μας να γυρίζει.
Για παράδειγμα: κάτι που έχω φυλαγμένο στη Σκιά μου, μοιάζει κι εμφανίζει αναλογίες με κάτι στη δική σου Σκιά; – τότε προκύπτει ένας άλφα έρωτας. Είναι τα περιεχόμενα των Σκιών μας αντίθετα και συμπληρωματικά υλικά, και κουμπώνουν σαν κλειδί και κλειδαριά; – να ένας βήτα έρωτας. Ανάλογα με τους άπειρους Σκιώδεις μας συνδυασμούς, άλλοι έρωτες γεννιούνται στη μία περίπτωση, άλλοι στην άλλη και ούτω καθεξής.
65 Δύο παραδείγματα προβολής της Σκιάς
(α) Βλέπω επάνω σου και θαυμάζω ό,τι θεωρώ «θετικό» ή, γενικότερα, εκτιμώ και μου λείπει, γι’ αυτό και σε ερωτεύομαι.
Η αγωνία μου, όμως, πως κάτι μου λείπει, παραμένει στη Σκιά μου, κι ας την καταλαγιάζω για λίγο νομίζοντας ότι το βρήκα, επειδή το προβάλλω επάνω σου.
Αν έχω κρατημένη στη Σκιά τη δύναμή μου ή την ανάγκη μου να ζητώ, τότε επιλέγω να ενωθώ με κάποιον που είναι δυνατός ή δεν διστάζει να ζητά, γιατί έτσι είναι σαν να παύω να νιώθω τη στέρηση αυτών των όψεών μου και να ηρεμεί η εντός Σκιάς αγωνία μου. Το ίδιο ισχύει και για κάτι που το θεωρώ «αξία»: είσαι πλούσιος και το χρήμα για μένα είναι μέτρο ασφάλειας – ερωτεύομαι εσένα. Ή, θαμπώνομαι από τη διασημότητα ή την εξουσία: είσαι διάσημος ή υψηλό στέλεχος κάπου – ερωτεύομαι εσένα.
Αυτοί είναι έρωτες οχύρωσης της Σκιάς· οικειοθελώς άνισοι, παροχικοί, και έχουν μπόλικο δυναμικό να γίνουν λατρευτικοί, όλο θαυμασμό, προσαρμογή, υπομονή, ανοχή, αντοχή στα συνήθως υψηλά κόστη.
(β) Βλέπω επάνω σου και αντιπαθώ φρικτά ό,τι έμαθα να θεωρώ «αρνητικό» επάνω μου, γι’ αυτό και θυμώνω μαζί σου, που είσαι όπως είσαι, αλλά σε ερωτεύομαι.
Εντούτοις, οι όψεις μου γι’ αυτά τα οποία δεν μου αρέσουν στον εαυτό μου και δεν τα αποδέχομαι, εξακολουθούν να είναι δικές μου. Αν και κλεισμένες στη Σκιά μου, εξακολουθούν να με καλούν να τις νιώσω.
Αυτή είναι η ακριβώς αντίθετη από την προηγούμενη διαδικασία προβολής. Είσαι πολύ απότομος, αγενής, τα λες χύμα. Είμαι ευγενής, τα λέω με το γάντι, δεν σε εκτιμώ καθόλου γι’ αυτό που είσαι, αλλά ερωτεύομαι εσένα. Ή, παραδίδεσαι στα πάθη σου ασυλλόγιστα. Ζω με πολύ κόπο ήρεμα και μετρημένα, προσαρμόζομαι διαρκώς στα «πρέπει» μου – και πάλι δεν σε εκτιμώ καθόλου για την ασυδοσία σου, αλλά πάλι ενδίδω και ερωτεύομαι εσένα.
Αυτοί είναι έρωτες των αψιμαχιών και των αντιπαραθέσεων. Έχουν μεγάλη δύναμη και ένταση, γιατί τις εντός Σκιάς όψεις μου που βλέπω στον Άλλον, δεν είναι ότι απλώς δεν τις διαθέτω· τις αντιπαθώ κιόλας, δεν τις θέλω καθόλου, τις έχω βαθιά παραχωμένες.
__________
102. Επέρασαν οκτώ μήνες αφ’ ότου υπανδρεύθην και είμαι ακόμη ερωτευμένος με την γυναίκα μου, ενώ ο κυριώτερος λόγος διά τον οποίον την επήρα ήτο ότι δεν μου ήρεσκε διόλου η κατάστασις ερωτευμένου. Δεν πιστεύω να υπάρχει άλλη αρρώστια τόσον βασανιστική. Ούτε όρεξιν είχα, ούτε ύπνον, ούτε διάθεσιν να εργασθώ ή να διασκεδάσω. Εκτός της Χριστίνας, όλα τα άλλα τα εύρισκα άνοστα, ανάλατα, ανούσια και πληκτικά. (Εμμανουήλ Ροΐδης)
__________
66 Ο έρωτας στην απόπειρα ετεροχρονισμένης εξισορρόπησης της Σκιάς
Ωστόσο, κάποιος μπορεί να πει:
«Καλά, το καταλαβαίνω να μεγαλοποιώ και να ερωτεύομαι έναν που έχει τα θεσπέσια πράγματα που δεν έχω εγώ στη ζωή ή στην προσωπικότητά μου, γιατί τα στρίμωξα στη Σκιά μου· καταλαβαίνω και το ακριβώς αντίστροφο: να επιλέγω κάποιον που αντιπαθώ ή δεν εκτιμώ. Και στις δύο περιπτώσεις νιώθω ότι φτιάχνω ένα “όλον”μαζί του, μέσα στο οποίο παύει ο διαχωρισμός με τη Σκιά μου. Αλλά, πώς γίνεται να ερωτεύομαι και κάποιον μίζερο ή τρισάθλιο ή αδύναμο ή αφανή που δεν έχει στον ήλιο μοίρα; Τι είδους “όλον” φτιάχνω μαζί του; Πώς η Σκιά μου κάνει εδώ τη δουλειά της;».
Συνεπώς, αυτή η διαδικασία εξισορρόπησης της ανάγκης που βρίσκεται στη Σκιά μου είναι ένας σπουδαίος λόγος να ερωτευτώ σφοδρότατα κάποιον με το εξής γνώρισμα: να χρειάζεται εσπευσμένα και έντονα την τρυφερότητα και φροντίδα που του παρέχω στο τώρα μου. Με άλλα λόγια, αν νιώσω ότι εξισορροπώ από το τώρα μου ό,τι ήταν παγιδευμένο στη Σκιά μου προσφέροντας, ως ερωτευμένος, υπερβολικά πολλά σε κάποιον Άλλον, είναι σαν να προσφέρω στον τότε εαυτό μου αυτό που χρειαζόταν.
Γι’ αυτό και μιλούμε εδώ για έρωτες προσεκτικούς, τρυφερούς, συχνά όλο υπερβολική έγνοια και φροντίδα αλλά και καμάρι γι’ αυτόν που τόσο αξίζει τις παροχές μας. Ταυτοχρόνως είναι και έρωτες της υπομονής· είναι φυσικό ο προστατευόμενός μας να αντιδρά και να σαμποτάρει τις παροχές μας – έστω και μη συνειδητά. Μπορεί να χρειάζεται όσα του προσφέρουμε· αλλά η υπερβολική παροχή δεν παύει να τον πνίγει.
68 Ο έρωτας στις παράλληλες Σκιές
Ας πάρουμε την περίπτωση όπου ο Α και ο Β έχουν αμφότεροι στις Σκιές τους τον φόβο ότι είναι μικροί κι αδύναμοι στη ζωή· τότε, μπορεί να νιώσουν ένα έντονο αίσθημα εγγύτητας μέσω των, υπό μία έννοια, «παράλληλων» (ανάλογων) Σκιών τους, και να ερωτευτούν έντονα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν έχουν και οι δύο κάποια αναπηρία στο σώμα ή, επίσης, ανάλογες οικογενειακές τραγωδίες, που δημιούργησαν ανάλογης προέλευσης Σκιώδη φορτία.
Ο έρωτας εδώ, για όσο διαρκεί, βοηθά να σφραγίζονται καλά στη Σκιά οι προσωπικοί τους φόβοι, κυρίως επειδή η συνάντηση με έναν «όμοιο» φέρνει ασφάλεια και δύναμη. Το ίδιο μπορεί να ισχύει για οποιαδήποτε περιεχόμενα της Σκιάς δύο ανθρώπων, τα οποία κάπως ευθυγραμμίζονται μεταξύ τους.
Αυτοί οι έρωτες είναι μεν μεγάλης δύναμης, αλλά χωρίς αιχμές και οξείες εντάσεις, ενώ κυριαρχούν τα εξής στοιχεία: τρυφερότητα, αμοιβαία υποστήριξη, ευγνωμοσύνη και φροντίδα, καθώς και η ανάγκη παρηγοριάς για την αμοιβαία έλλειψη θεμελιακής εμπιστοσύνης στη ζωή.
69 Ο έρωτας στις συμπληρωματικές Σκιές
Στη ενότητα 64, μιλήσαμε για την περίπτωση προβολής της Σκιάς, στην οποία βλέπουμε στον Άλλον κάτι που δεν διαθέτουμε εμείς. Όταν η μία προβολή συμπληρώνει την άλλη, μπορούμε ίσως να μιλήσουμε για τον έρωτα που παράγουν οι συμπληρωματικές Σκιές.
Όταν όμως ευδοκιμούν οι έρωτες των συμπληρωματικών Σκιών, θυμίζουν κάπως τους έρωτες στις παράλληλες Σκιές. Είναι ιδιαιτέρως λατρευτικοί έρωτες, όλο ευγνωμοσύνη που το ένα μέρος γεμίζει το κενό του άλλου. Όταν οι συμπληρωματικές Σκιές «κουμπώνουν», η έντασή τους αυξάνεται κατά πολύ. Ο ένας βλέπει ανάγλυφα μπροστά του κάτι που λαχταρά να είναι αλλά δεν είναι, ή κάτι το οποίο αντιπαθεί αλλά και νιώθει να τον σαγηνεύει ανεξήγητα – ακριβώς επειδή το διατηρεί καλά εντός της Σκιάς του. Κι έτσι επιτείνεται υπογείως και κατά πολύ η οικειότητα.
__________
106. Και κανείς κηπουρός δεν ευτύχησε σ’ άλλους καιρούς // Από τόσον χειμώνα κι από τόσους βοριάδες, μ’ ακούς / Να τινάξει λουλούδι, μόνο εμείς, μ’ ακούς / Μες στη μέση της θάλασσας / Από το μόνο θέλημα της αγάπης, μ’ ακούς / Ανεβάσαμε ολόκληρο νησί, μ’ ακούς / Με σπηλιές και με κάβους κι ανθισμένους γκρεμούς (Ελύτης, 9)
__________
70 Ο έρωτας στις συμμαχικές Σκιές: ο «έρωτας-γέφυρα»
Δύο άνθρωποι συναντιούνται. Αν οι Σκιές τους και οι τρόποι διαχείρισής τους δεν αλληλοαποκλείονται, ίσως δημιουργηθεί ένα Σκιώδες συμβόλαιο, μια μη συνειδητή «συμφωνία κυρίων», που εξυπηρετεί και τους δύο: μέσω του έρωτά τους, ο καθένας τους ανακουφίζει τη δική του σχέση με τη δική του Σκιά παροχετεύοντας την πλεονάζουσα ενέργειά της· παράλληλα, «επεξεργάζεται» μη συνειδητά τα περιεχόμενά της.
Θα λέγαμε ότι εδώ ο έρωτας, μέχρις ενός σημείου, γεννιέται για να παίξει τον ρόλο ενός είδους «γέφυρας», ώστε στη συνέχεια ο καθένας (ή μόνο ο ένας) να περάσει σε μια επόμενη φάση ζωής.
Οι συμμαχικοί έρωτες είναι έντονοι λόγω μεγάλης ανάγκης. Είναι δραματικοί λόγω συνθηκών που για το ένα ή και για τα δύο μέρη επιβάλλεται να μείνουν κρυφοί. Διαθέτουν έντονο ερωτισμό και σεξουαλικότητα, γιατί έτσι υποστηρίζεται ακόμα περισσότερο η εκτόνωση της ενέργειας των Σκιών (βλ. ενότητα 100, σ. ??).
70α Η περίπτωση της συμμαχίας στην «ερωτική φιλία»
Οι παραλλαγές των συμμαχικών ερώτων είναι άπειρες. Βρισκόμαστε οι δυο μας σε μια κοινή συνθήκη για κάποιο διάστημα, όπως ένα μεγάλο ταξίδι ή μια επαγγελματική συνεργασία. Δεν θέλουμε πολλά πράγματα, κι αυτό που κυρίως χρειαζόμαστε είναι ένα προσωρινό κανάλι διοχέτευσης των Σκιωδών μας εντάσεων.
Αναπτύσσεται τότε ένας ήπιος έρωτας, με σαφέστατη επίγνωση των ορίων και του προσωρινού του χαρακτήρα, γι’ αυτό και είναι σχετικά ήρεμος, αξιοπρεπής, ενώ κάπου κάπου υπάρχουν κάποιες διακριτικές, σχεδόν ανομολόγητες ή πλαγίως εκφρασμένες εξάρσεις του τύπου «τι θα μπορούσε ίσως να γίνει μ’ εμάς αν…».
Εδώ ανήκει και η περίπτωση που θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί ως «ερωτική φιλία» –με ή χωρίς σεξ– που έχει ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα: περιστασιακές συναντήσεις, συνήθως αραιά και πού, ενώ, στον ενδιάμεσο χρόνο, ο κάθε παρτενέρ χάνεται για τον άλλον στο φόντο της καθημερινότητας.
Οι συναντήσεις είναι όμορφες, ζέστες, όλο χαρά, οικειότητα και πλούτο – πρόκειται, κυριολεκτικά, για «ερωτική φιλία». Χωρίς ζήλιες, με άνεση και χαλαρότητα, γιατί δεν τίθεται θέμα να ξεπεραστούν τα φανερά ή σιωπηρώς συμφωνημένα όρια. Με αρκετές προσωπικές αποκαλύψεις, που όμως δεν οδηγούν σε διαφάνεια. Και χωρίς άγχη του είδους «τι είσαι τώρα εσύ για μένα κι εγώ για σένα».
Εάν υπάρχει σεξ, είναι έντονο, ακριβώς γιατί οι ρόλοι, τα περιθώρια, τα πλαίσια, είναι σαφή, ασφαλή, ελαστικά και από αμφοτέρους αποδεκτά. Δεν υπάρχει ψυχολογική πίεση και τα σώματα γιορτάζουν ελεύθερα.
Ουσιαστικά, πρόκειται για έρωτες-διαλείμματα, που μπορούν μια χαρά να είναι αξιοπρεπείς, διακριτικοί, ήρεμοι, χωρίς πιέσεις, με ελάχιστο χώρο πραγμάτωσης. Μπορεί να ανανεώνονται και να κρατούν καιρό, γιατί η φλογίτσα τους ανάβει μόνο αραιά και πού μέσα από τη στάχτη της καθημερινότητας.
__________
107. Αποστήθισε ολόκληρο τον τηλεφωνικό κατάλογο της περιοχής σου εκτός από το γράμμα Χι. Έπειτα λάτρεψε αδιακρίτως όλους τους εγγεγραμμένους που έμαθες. Έχεις σχεδόν αριστεύσει και θα εισέλθεις στην Άνω Ιερουσαλήμ. Αλλά είναι εξίσου βέβαιον ότι σε κάποια σκοτεινή πάροδο του Χρόνου θα νιώσεις στην καρωτίδα σου το ξυράφι του άγνωστου Χ. Του πιο αξιολάτρευτου ανθρώπου στον κόσμο. Που εξαίρεσες. (Φίλιας, 2)
__________
71 Ο έρωτας στην «ανάθεση» της Σκιάς και
τα επαναλαμβανόμενα σενάρια
Λέγοντας «ανάθεση» της Σκιάς, εννοώ έναν ιδιαίτερο μηχανισμό εμπλοκής της Σκιάς στο ζωντάνεμα του έρωτα. Πρώτα πρώτα, θα λέγαμε ότι η ανάθεση σχετίζεται άμεσα και με το σύνηθες φαινόμενο των επαναλαμβανόμενων σεναρίων της ζωής μας – όταν εμφανίζονται ξανά και ξανά πολλές κοινές γραμμές και σχέδια στο πώς εξελίσσονται κάποια από τα γεγονότα που βιώνουμε.
Τα επαναλαμβανόμενα σενάρια είναι διάσπαρτα παντού, γύρω μας και στη ζωή μας. Ο ένας, ό,τι στήνει με κόπο, τελευταία στιγμή, θαρρείς μεθοδευμένα, το διαλύει – λες και η όλη προσπάθεια έγινε για τη στιγμή της καταστροφής της. Ο άλλος συμπεριφέρεται σε κάθε σχέση του με τον ίδιο τρόπο – θαρρείς και συναντά ανθρώπους όχι για να σχετίζεται κυριολεκτικά μαζί τους, αλλά μόνο και μόνο για να κάνει ό,τι κάνει με αυτόν τον χαρακτηριστικό του τρόπο (ας πούμε, για να νιώθει είτε αδικημένος και εγκαταλελειμμένος είτε αφέντης και κυρίαρχος).
Επίσης, στην καθημερινή τρέλα των σχέσεών μας, πολύ συχνά ακούμε εκφράσεις που στην ουσία φανερώνουν κάποιο μεγάλο ή μικρό, αλλά καλά κρυμμένο, επαναλαμβανόμενο σενάριο: «Για κοίτα! Απίστευτο! Πάλι έμπλεξα με κάποιον που έχει αυτόν κι αυτόν τον χαρακτήρα… Αφού δεν τα αντέχω αυτά… Πώς γίνεται κι όλο ελκύω ανθρώπους που κάνουν ακριβώς αυτά που δεν αντέχω; Τι είδους μαγνήτης είμαι;».
71α Το αιωνίως αναμενόμενο happy end
ενός παρελθοντικού αλλά επίμονου σεναρίου
Πρώτα πρώτα, για την κατανόηση της ανάθεσης της Σκιάς, είναι σημαντικό να θυμηθούμε πως ο χρόνος για την όποια όψη μας Α, Β, Χ παγώνει στη Σκιά, σταματά. Η ανάγκη μας, η οποία κάποτε χρειάστηκε εκείνη την Α, Β, Χ όψη μας, παραμένει στο τώρα μας ανοιχτή, ανικανοποίητη, μαζί με τα συναισθήματα που της αναλογούν.
Όπως ένα τσαμπί σταφύλι μέσα σε μέλι μπορεί να διατηρηθεί για δεκάδες χρόνια, έτσι και οποιοδήποτε από τα περιεχόμενα της Σκιάς μας, είναι σαν να λανθάνει σε ρητίνη· εκκρεμεί και διατηρείται όπως ακριβώς ήταν όταν εξορίστηκε, όσος χρόνος και αν περάσει. Αυτό σημαίνει ότι για να δικαιωθεί η φυλακισμένη μας όψη και να ικανοποιηθεί η παγωμένη μας ανάγκη, θα πρέπει:
(α) το παρελθοντικό τραυματικό σενάριο να παιχτεί μεν και πάλι στο παρόν από εκεί όπου σταμάτησε,
(β) αλλά προς μια νέα κατεύθυνση στην εξέλιξή του, με μια αναπάντεχη και μαγική τροπή. Αυτή η νέα παροντική τροπή προορίζεται να ακυρώσει την τότε οδύνη, εξαιτίας της οποίας το σενάριο είχε παγώσει· κι έτσι, θα επέλθει από το παρόν το happy end που χρειαζόταν στο παρελθόν.
«Δεν θέλω στο τώρα μου έναν έτοιμο “καλό”. Θέλω έναν “κακό” που να μοιάζει με εκείνον τον παλιό “κακό”. Κι έτσι, όταν ο τωρινός “κακός” μετατραπεί σε τωρινό “καλό”, θα είναι σαν να μεταμορφώνεται επιτέλους σε “καλό” κι εκείνος ο παλιός, πολύ μα πολύ “κακός” και να γιατρεύεται η τότε πληγή μου».
71β Ενώ μοιάζεις με τον «κακό» της ζωής μου, ευελπιστώ ότι
κάποτε θα γίνεις ο άγγελός μου
Στην ανάθεση της Σκιάς, ταιριάζω τα πράγματα έτσι που να ερωτεύομαι όποιον «κακό» επιφανειακά προκαλεί τη Σκιά μου και διόλου δεν με κάνει να εφησυχάζω Αρχικά, δεν μοιάζει να αναθέτω στον ακατάλληλο «κακό» μου τίποτα απολύτως – ίσα ίσα, θέλω να ξεφύγω από την έλξη που μου προκαλεί και δεν μπορώ.
Η πραγματική όμως ανάθεση που κάνω βαθύτερα, οχυρώνοντας ταυτόχρονα τη Σκιά μου, είναι η προσδοκία μου να τον δω να μεταμορφώνεται στον «καλό» που περιμένω. Οπότε:
* Το επαναλαμβανόμενο τωρινό σενάριο των ερώτων μου στους οποίους αναθέτω να αλλάξουν την πλοκή του τραυματικού παρελθοντικού συμπλέγματος εντός της Σκιάς μου, πρέπει να είναι μια κατά το δυνατόν πιστή αναπαραγωγή της αρχικής πλοκής του τραυματικού γεγονότος, ώστε να έχει νόημα η λύση του.
* Η δε μάταιη προσδοκία είναι η εξής: ζώντας ξανά το παλιό σενάριο στο παρόν μου, να εκτονωθεί η αποκλεισμένη ενέργεια της παγωμένης κατά το παρελθόν όψης μου.
Αυτός ο τρόπος να ακυρώσω «πλαγίως» (ελπίζοντας σε ένα αίσιο τέλος) ό,τι κάποτε με τρομοκρατούσε:
(α) Είναι σαν να επαναλαμβάνουμε την παροιμία «Ο σκύλος χορτάτος και η πίτα ολόκληρη»: παίρνοντας τώρα ό,τι δεν είχα τότε, όλα διορθώνονται, όλα καλά, τραύμα πλέον δεν υπάρχει, κανείς δεν μάτωσε ποτέ…
(β) Διεγείρει τον βαθύ και ανομολόγητο (μη συνειδητό) φόβο σύνδεσης με τη Σκιά μου: φοβάμαι ότι αν τα εκεί αποκλεισμένα συναισθήματά μου ξεπροβάλλουν στην επίγνωση και φτάσουν στη συνείδησή μου, θα με αφανίσουν. Ένας τέτοιος φόβος είναι βολικότερο να ξορκιστεί, να μείνει θαμμένος πίσω από την άριστα οχυρωμένη, μέσω του έρωτα, Σκιά· η δήθεν επιδιόρθωση του τότε από το τώρα με τη βοήθεια της ωκεάνιας μέθης στον έρωτα, φαντάζει πολύ πιο ανώδυνη κι εύκολη. Γι’ αυτό και, ως ερωτευμένος, καλύπτω αυτόν τον φόβο με τη μη συνειδητή προσδοκία μου ότι:
«Αυτή τη φορά, δεν μπορεί, τα πράγματα θα εξελιχτούν αλλιώς… Αυτός που τον επέλεξα γιατί τώρα φέρεται ακριβώς όπως αυτοί που κάποτε με τραυμάτισαν, θα αλλάξει – εγώ θα τον αλλάξω. Δεν μπορεί, οπωσδήποτε θα μεταμορφωθεί, θα μου δείξει ότι το αρχικό σενάριο της πληγής μου μπορεί, γίνεται, είναι εφικτό να εξελιχθεί διαφορετικά».
Ο ακατάλληλος Άλλος
Οπότε, ο «κακός» Άλλος τον οποίο ερωτεύομαι, δεν εξιδανικεύεται λόγω προσόντων και προσωπικότητας – άλλωστε, διαθέτει όντως τις όψεις του «κακού» της ιστορίας. Εξιδανικεύεται λόγω της προσδοκώμενης μεταμόρφωσής του, μέσω του ρόλου που του αναθέτω: να γίνει ένας μελλοντικά επερχόμενος «καλός».
Ας με βασανίζει επαναλαμβάνοντας παλιές και τραυματικές για μένα συμπεριφορές. Εγώ τον επιλέγω γιατί, πολύ βαθύτερα, βλέπω επάνω του το αυριανό ιδανικό αντίθετο της τωρινής του «κακής» όψης. Επικεντρώνομαι σε ένα μέλλον που ορίζω ως πιθανό, για να αντέξω το τώρα μου με τον «κακό», ελπίζοντας στην «επόμενη μέρα», για να πραγματωθεί η αναπαραγωγή της αρχαίας μήτρας που χρειάζομαι.
Ο Άλλος μου φέρεται ακριβώς όπως δεν θα χρειαζόμουν να μου φερθεί, ακριβώς σαν να του είπαν πώς να αναπαράγει το τραύμα μου. Δηλαδή, εδώ, το βαθύτερο κριτήριο της επιλογής του Άλλου είναι η ακαταλληλότητά του, το πόσο αταίριαστο είναι να ακουμπήσω επάνω του τις προβολές μου.
Ας πούμε, έχω στη Σκιά μου τον φόβο που μου προκαλεί η αστάθεια και η μη προβλεψιμότητα του Άλλου; Με τρόμο διαπιστώνω ότι ο δικός μου Άλλος φέρεται ακριβώς έτσι, λες και πρέπει να επιβεβαιώσει για μία ακόμη φορά ό,τι κατοικεί στη Σκιά μου.
Και αντί να φύγω τρέχοντας, ο έρωτάς μου φουντώνει και αρχίζει να γίνεται εξαρτητικός: όσο ο Άλλος με απορρίπτει, τόσο κολλώ σαν βδέλλα επάνω του.
Οι έρωτες λόγω ανάθεσης της Σκιάς είναι αλλεπάλληλοι έρωτες, εξαιρετικά επώδυνοι και ενίοτε πολύ επικίνδυνοι, οδηγώντας συχνά σε ολέθρια Παρατράγουδα του έρωτα (βλ. δωδέκατο Κεφάλαιο). Γρήγορα γίνονται μονόπλευροι, με πρόωρα εμπόδια, προσδοκία και απαίτηση επιβεβαίωσης σε όλα, αλλά και γρήγορη απόρριψη. Είναι έρωτες της προσκόλλησης, της εξάρτησης (και γι’ αυτό είναι πανίσχυροι), που ακροβατούν στο χείλος της κακοποίησης.
72 «Μοιραίοι» έρωτες: η ισχυρή, επίμονη θωράκιση της Σκιάς
ως μια ειδική περίπτωση «ανάθεσης»
Σε σχέση με την έννοια της Σκιάς, μοιραίοι είναι οι έρωτες που καταφέρνουν να αφήσουν ανεξίτηλες εγγραφές στη διαδρομή μας, γιατί αντιστοιχούν σε αποκαλυπτικών διαστάσεων ανακατατάξεις του προσωπικού μας κόσμου· όμως, δεν τους εννοώ καθόλου ως έρωτες που ήταν «γραφτό» να μας τύχουν ή που μας έτυχαν μεταφυσικά.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση που συζητούμε τώρα, ο «ειδικός» χαρακτήρας της ανάθεσης που κάπως διαφοροποιεί έναν μοιραίο έρωτα, έγκειται:
* στην ιδιαιτέρως ισχυρή θωράκιση της Σκιάς,
* στη θεαματική της έκρηξη και
* στην αντικατάσταση των επαναλαμβανόμενων σεναρίων από μια αρκετά συγκεκριμένη σεναριακή γραμμή: (1) γεννιέται «μια κι έξω» ένας εκρηκτικός έρωτας, (2) ακολουθεί σχετικά σύντομα ένα μη αναστρέψιμο εμπόδιο (μια απόρριψη ή κάποιες εξωτερικές, απολύτως απαγορευτικές συνθήκες), (3) αμέσως μετά, επέρχεται μια θεαματική και καθοριστικής σημασίας έκρηξη της Σκιάς. Είναι σαν να αναθέσαμε στον Άλλον να σπάσει τη θωράκισή μας – και αυτός να το καταφέρνει…
Πάντως, οι μοιραίοι έρωτες, ακόμα και όταν είναι σιωπηλοί ή παραμείνουν ανεκπλήρωτοι, είναι σφοδροί, θορυβώδεις, παθιασμένοι, φλογεροί, μοιάζουν με αιφνίδιο μπουρίνι σε καταγάλανο ουρανό, συνήθως φουντώνουν ταχύτατα, εκεί που τίποτα δεν τους προοιώνιζε και όλα στη ζωή μας έρρεαν ομαλά.
«Σκάνε» σαν κεραυνοί εν αιθρία με ανθρώπους που μοιάζουν ιδανικοί αλλά γρήγορα αποδεικνύονται απορριπτικοί ή, απλώς, οι συνθήκες απαγορεύουν την πραγμάτωση αυτών των ερώτων. Είναι έρωτες δονούμενοι από το πάθος, έρωτες της μεγάλης ταραχής, των μεγάλων στιγμών, της μεγάλης, βασανιστικής αμφιθυμίας, έρωτες δραματικοί.
Ωστόσο, δεν τους αποκαλώ μοιραίους λόγω της έντασης τους, αλλά λόγω της ειδικής σημασίας τους: φέρουν ανάγλυφη τη σφραγίδα της τραγικότητας που ενέχεται στην ανθρώπινη μοίρα, τόσο λόγω της γνώσης του πεπερασμένου της ίδιας μας της ύπαρξης όσο και λόγω της ανάγκης υπέρβασης αυτής της γνώσης και του τρόμου που γεννά, ενός τρόμου καλά κρυμμένου στη Σκιά μας.
__________
114. Άκου, άκου / Ποιος μιλεί στα νερά και ποιος κλαίει – ακούς; / Ποιος γυρεύει τον άλλο, ποιος φωνάζει – ακούς; / Είμ’ εγώ που φωνάζω κι είμ’ εγώ που κλαίω, μ’ ακούς /Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ, μ’ ακούς. (Ελύτης, 10)
__________
73 Ο «έρωτας-αμορτισέρ» κατά την έκρηξη της Σκιάς
Δεν είναι μόνον ο φόβος θανάτου που μας κάνει να διατηρούμε στη Σκιά μας διάφορες ανεπιθύμητες και αποφευκτέες όψεις μας, απενεργοποιημένες, σαν κούκλες βιτρίνας ξεχασμένες σε κάποια αποθήκη.
Η ζωή είναι αγενής· έχει την κακιά συνήθεια να μη μας ρωτά καθόλου για ό,τι φέρνει. Για την ακρίβεια, αγνοεί εντελώς εμάς, τις επιθυμίες και τα όνειρά μας. Αδιαφορεί αν θα τσακιστούμε στις πολλές, ξαφνικές και άκρως δυσάρεστες στροφές της: ατυχήματα, αρρώστιες, απώλειες κάθε λογής, απρόσμενα γεγονότα, η κατά καιρούς συνειδητοποίηση του αμείλικτου χρόνου και των σημαδιών του επάνω μας, και άλλα πολλά.
Είναι επόμενο στις δύσκολες στροφές της ζωής να ανατρεπόμαστε, ολόκληροι. Μέσα μας, στα τρίσβαθα της ύπαρξής μας, γίνονται τεράστιες μετακινήσεις των τεκτονικών πλακών. Και οι σεισμοί που γεννιούνται, ίσως μας σπρώχνουν να βιώσουμε το τίποτα, το απόλυτο κενό. Όταν αυτή η αίσθηση ματαιότητας και κενού απλώσει σε όλο μας το είναι (αδιάφορο αν αυτό συμβεί απότομα και θεαματικά ή αργά αργά, υπογείως), γίνεται σαν επίμονος λεκές μελάνης που ποτίζει ανεπανόρθωτα το στυπόχαρτο.
Τότε, αλλάζουν όλα. Αν δεν επινοήσουμε κάτι για να παρηγορηθούμε και να οχυρώσουμε καλά τη Σκιά μας, όπως θα ήταν η ωκεάνια μέθη ενός έρωτα, κάποια από τα περιεχόμενά της εκρήγνυνται στην καθημερινή ζωή, σαρώνοντας την καθιερωμένη τάξη τόσο στα «έξω» από εμάς, όσο και στα βαθύτερα στρώματα της εσωτερικής μας πραγματικότητας.
Τότε είναι που γεννιέται η ανάγκη για νέους τρόπους θέασης και νοηματοδότησης του κόσμου και των σχέσεών μας, για νέες συμπεριφορές, νέα συναισθήματα στο τεράστιο ανακάτωμα, και γενικώς η ανάγκη για μεγάλες ανακατατάξεις, για τις οποίες είναι απαραίτητο να υπάρχουν κάποιο πλαίσιο, οργάνωση, καθώς και κανάλια για να τρέξει η ενέργειά τους.
__________
117. Σύρε το δοξάρι της λύρας σου πάνω στο χάρτη της Αφρικής τη Μεγαλοβδομάδα. Θ’ ακούσεις έναν σπαρακτικό κελαηδισμό. Είναι το δικό σου χελιδόνι – το μόνο που δεν επέστρεψε ακόμα, παρά το έαρ. Και κατεβάζοντας το φερμουάρ του θώρακά σου, με τρόμο θ’ αντικρίσεις μια πάλλουσα μισογκρεμισμένη χελιδονοφωλιά. (Φίλιας, 3)
__________
74 Όταν σβήνει ο απόηχος της έκρηξης της Σκιάς: ο έρωτας-γιορτή
Ας πούμε ότι σε μια στροφή του χρόνου μας, τα γεγονότα της ζωής φέρνουν δυσκολίες, ανατροπές· οπότε και η Σκιά θεριεύει, εκρήγνυται. Κι εμείς περνούμε δύσκολα, αγωνιζόμαστε να σταθούμε – εκεί έξω βρυχώνται τα θεριά, μέσα μας πετούν ελεύθερα τα φαντάσματα της Σκιάς. Εν ολίγοις, τα πράγματα είναι πολύ ζόρικα.
Και ας υποθέσουμε ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, καταφέρνουμε και βγαίνουμε από τη θύελλα. Τα πράγματα έξω από εμάς παίρνουν να στρώνουν. Μέσα μας, τα σκοτεινά φαντάσματά μας γαληνεύουν. Η Σκιά μας ανακατατάσσεται, καθώς έχει εκτονώσει την ενέργειά της. Πλέον, συνδεόμαστε με νέους τρόπους μαζί της, πολλά ασήκωτα βάρη φεύγουν από πάνω μας.
Με άλλα λόγια, όχι μόνο βγήκαμε ζωντανοί από τη δυσκολία και τη συνεπακόλουθη έκρηξη, αλλά δυναμώσαμε, πατούμε γερά στα πόδια μας, η ζωή μάς καλεί απλώνοντας μπροστά μας μια βεντάλια δυνατοτήτων, κι εμείς ριχνόμαστε χαρούμενα μπροστά, στην επόμενη περίοδο της ζωής μας. Σε μια τέτοια φάση, είναι πολύ πιθανό να ερωτευτούμε, καθώς γιορτάζουμε την επάνοδο στην κίνηση, στη ζωή.
Αυτοί είναι έρωτες όλο χαρά, κέφι, ενθουσιασμό, γλέντι, ανοιχτωσιά, είναι οι έρωτες των νέων οριζόντων, της μεθυστικής αφετηρίας, οι έρωτες της γιορτής – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότεροι ψευδαισθητικοί από άλλους έρωτες.
Κι ο έρωτας, με το παραλήρημά του, έρχεται να ενισχύσει ακόμη περισσότερο αυτόν τον ελκυσμό της ζωής, ώστε στα μετόπισθεν να κλείσουν οι πληγές· να ξαναχτιστεί το φυσιολογικό και αναγκαίο διαχωριστικό τείχος με τη Σκιά μας, έτσι όπως το χρειαζόμαστε στη νέα περίοδο της ζωής μας που μόλις εγκαινιάστηκε.
75 Έρωτας και φαντασιακό
Ο μηχανισμός της προβολής, στον οποίο στηρίζεται ο έρωτας, ούτως ή άλλως εμπλέκει εξ ορισμού το φαντασιακό: την ευρύτερη ικανότητά μας να βλέπουμε οτιδήποτε με τέτοιον τρόπο, ώστε να μοιάζει κατάλληλο να δεχτεί ό,τι έχουμε ανάγκη να προβάλλουμε επάνω του (βλ. ενότητα 64, σ. ??).
Δηλαδή, όπως και να είσαι, εγώ με τη φαντασία μου μπορώ να σε επεξεργαστώ μέσα μου κατά βούληση, ώστε να μπορώ να προβάλλω επάνω σου την ανάγκη μου να με εμπεριέξεις.
Γι’ αυτό και όταν έχουμε έρωτες που έχουν γερές δόσεις φαντασιακού, μιλούμε για έρωτες που είναι διογκωμένοι, θεαματικοί, πανίσχυροι. Είναι ενισχυμένοι σε όλες τις όψεις τους, «καλές» και «κακές», καθώς έχουν μειωθεί τα στοιχεία της εξωτερικής πραγματικότητας, τα οποία θα τους προσγείωναν. Πρόκειται για έρωτες που κατοικοεδρεύουν σε μια προσωπική «φυσαλίδα» και, μόλις βγουν στην πραγματικότητα, συχνά σπαρταρούν σαν ψάρι έξω από το νερό, λιώνουν σαν παγωτό το καλοκαίρι.
Το φαντασιακό στον έρωτα φουντώνει εντυπωσιακά σε πολλές καταστάσεις· όπως όταν επιφορτίζεται τον ρόλο να επουλώσει τις πληγές από τους «διακεκομμένους», τους για οποιονδήποτε λόγο ανεκπλήρωτους, ανολοκλήρωτους ή «μετ’ εμποδίων» (λόγω εξωτερικών παραγόντων) έρωτες. Είναι τόσο μεγάλη η ένταση που δημιουργεί ο έρωτας, που αν αυτός ανακοπεί και δεν κάνει τον κύκλο του, μπορεί να παραμείνει μια «μισοτελειωμένη υπόθεση» για μια ολόκληρη ζωή, σαν καρβουνάκι που διατηρείται αναμμένο μέσα στη χόβολη.
Αυτοί οι έρωτες, έχοντας για βοηθό το φαντασιακό και λόγω της φόρτισης που επιφέρει το ανεκπλήρωτο που φωλιάζει στον πυρήνα τους, μπορεί εύκολα να φτάσουν να γίνουν εμμονικοί, να φαίνονται σαν αποκλειστικό νόημα ζωής, οδηγώντας έτσι σε τραγικά επίπεδα εξάρτησης.Γ
ια παράδειγμα, στους διαδικτυακούς προσομοιωτικούς έρωτες, είναι πιθανό να αναπτύσσονται μέσω μηνυμάτων και οθόνης πολύ δυνατά συναισθήματα (παραπάνω, είδαμε ότι οι κάθε λογής εμπειρίες μας παράγονται τόσο από εξωτερικά ερεθίσματα όσο και από δημιουργήματα της φαντασίας).
76 «Απαγορευμένοι» έρωτες
Οι συμβατικοί φραγμοί που τίθενται από διάφορους κοινωνικούς ρόλους ή φυσικούς περιορισμούς, διόλου δεν επιδρούν στην ανάγκη που γεννά τον έρωτα.
Ας πούμε, ένας ηλικιωμένος, ένας «παντρεμένος» ή ακόμα και κάποιος με προβλήματα υγείας, θεωρητικά και με βάση τις συνήθεις κοινωνικές συμβάσεις, «θα έπρεπε» πλέον να είναι υπεράνω του έρωτα.
Διότι, συμβατικά, ο ανώριμος έρωτας δεν είναι τώρα δα για ώριμους, μεγάλους ανθρώπους: «Α! Μεγάλωσες πια… τελείωσαν αυτά για σένα, δεν σου πάνε, άλλα πρέπει να σε νοιάζουν τώρα»· ή γι’ αυτούς που έχουν θέματα υγείας: «Δες τον… ο κόσμος χάνεται, έχει τα μύρια όσα προβλήματα, κι αυτός εκεί…»· ή για τους περίφημους «δεσμευμένους»: «Μα τώρα εσύ έχεις υποχρεώσεις, ευθύνες, σοβάρεψες, μαζεύτηκες, ξέχνα τα αυτά».
Όμως στην πράξη, όλοι γνωρίζουμε ότι ηλικιωμένοι, «ασθενείς» και «παντρεμένοι», όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως, σαφώς και είναι δυνατόν να ερωτεύονται (ή να θέλουν να ερωτευτούν), πέρα από εμπόδια και κανόνες – έστω και ανομολόγητα.
Το γήρας, σχεδόν πάντα, όσο ήσυχη και να είναι η εξωτερική συνθήκη της ζωής ή όση σοφία και να έχει συσσωρεύσει κανείς, συνεπάγεται μια επίπονη προσπάθεια αποδοχής αναπόφευκτων αλλαγών · αλλαγών που τρομάζουν (μάλλον πανικοβάλλουν), καθώς μας εισάγουν μεγαλοπρεπώς στα βασίλεια των πιθανοτήτων του πόνου, της φυσικής ταλαιπωρίας, του φόβου της αναπηρίας και της καθήλωσης, των ανεκπλήρωτων προσδοκιών και ονείρων, τα οποία θα παραμείνουν πλέον να αιωρούνται στο λυκόφως.
Και όλα αυτά σημαίνουν απώλεια τόσο των δυνατοτήτων κίνησης στη ζωή όσο και μιας ολόκληρης, οικείας μεν αλλά παρερχόμενης πλέον πραγματικότητας. Η ανάγκη για την αίσθηση της αρχαίας μήτρας, για τη θαλπωρή και το σταμάτημα του χρόνου μέσα της, μπορεί να γίνει εντονότατη – για διαφορετικούς λόγους από ό,τι σε άλλες ηλικίες, αλλά εξίσου υπαρκτούς και απολύτως σεβαστούς.
Οπότε, το «δικαίωμα» να αναζητούμε μια γεύση ζωής μέσα από τον έρωτα, είναι αυτονόητο, ανεξαρτήτως ηλικίας…
Το δικαίωμα στον έρωτα
Τελικά, ο έρωτας δεν μπορεί είναι προνόμιο μόνο των εφήβων και των νέων. Οποιοσδήποτε άνθρωπος μεγάλης ηλικίας, είτε άνδρας είτε γυναίκα, μπορεί θαυμάσια να αγγίζει τη ζωή καθώς ερωτεύεται την αεράτη κίνηση και την ομορφιά νεότερων ανθρώπων, χωρίς να γελοιοποιείται «νεανίζοντας».
Όπως ο «ηλικιωμένος» άντρας ή η «ηλικιωμένη» γυναίκα έχει «δικαίωμα» στον έρωτα, έτσι και ο περίφημος «παντρεμένος» (ή η «παντρεμένη»), με ή χωρίς πιστοποιητικά γάμου, σαφώς και υπάρχει περίπτωση να δεχτεί το δάγκωμα της ανάγκης να ερωτευτεί έναν άλλον άνθρωπο εκτός από την ή τον σύντροφό του.
Επίσης, όπως είδαμε όταν κάναμε λόγο για την προσωπική ευθύνη σε μια σχέση (βλ. ??), επικρατεί η ισοπεδωτική (και συντηρητικότατη) άποψη πως όταν κάποιος σε μια συντροφική σχέση ερωτευτεί κάποιον άλλον, αυτό είναι, αναμφισβήτητα, σημάδι ότι η σχέση έχει πρόβλημα.
* Από τη μία μεριά, ναι, ίσως ένας έρωτας ενίοτε να αποτελεί όντως ισοστάθμισμα κάποιας αδιέξοδης πλέον σχέσης (βλ. ενότητα 70β, σ. ??) ή απλώς μια «ενίσχυση» στο να βρει κάποιος το κουράγιο να διακόψει τη σχέση.
* Από την άλλη όμως μεριά, ο έρωτας είναι μια ανάγκη διαφορετική από αυτήν της συντροφικής αγάπης· οι ρίζες του είναι καθαρά υπαρξιακές και μπορεί να ξεπηδήσει για χίλιους λόγους, πέρα από προβλήματα μιας υφιστάμενης σχέσης – όπως όταν απλώς βρισκόμαστε σε μια πάρα πολύ δύσκολη καμπή της ζωής μας.
Γι’ αυτό και ο «παντρεμένος» που ερωτεύεται δεν είναι απαραίτητο ούτε να θεωρήσει τη σχέση του προβληματική ούτε επιπόλαια να πετάξει μονομιάς ό,τι χρόνια και χρόνια έχτιζε μέσα στη σχέση συντροφικότητας, επειδή τώρα ερωτεύτηκε.
77γ Ο λεγόμενος «κεραυνοβόλος» και ο «αποκαλυπτικός» έρωτας
Ας πούμε ότι όλα είναι ήσυχα στο φόντο της ζωής μας και ίσως ούτε καν φανταζόμαστε (ή νιώθουμε ότι χρειαζόμαστε) κάποιον έρωτα. Και σε μια στιγμή, «από το πουθενά», να η πλημμύρα, ο καταιγισμός των ασυγκράτητων συναισθημάτων. Το ξάφνιασμα είναι πολύ μεγάλο – άρα ιδιαιτέρως υψηλή είναι και η συνεπακόλουθη ένταση.
Γι’ αυτό στον κεραυνοβόλο έρωτα –ή «ερωτοπληξία»– συχνά αποδίδονται ιδιότητες «μοιραίου» (ενώ για τη θεώρηση αυτού του βιβλίου, ο «μοιραίος» έρωτας είναι κάτι άλλο και δεν έχει σχέση με το αιφνίδιο της έναρξής του – βλ. ενότητα 72, σ. ??). Επίσης για τον ίδιο λόγο, συχνά αποδίδονται στον κεραυνοβόλο έρωτα ιδιότητες ενός μεταφυσικού, συμπαντικού σημαδιού ότι το χαμένο πλατωνικό «έτερον ήμισυ» εμφανίστηκε θεαματικά και χύμηξε πάνω μου.
Ωστόσο, αν και ο κεραυνοβόλος έρωτας είναι αιφνιδιαστικός και έντονος, παραμένει πάντα ένας έρωτας: μάλλον το κεραυνοβόλο στοιχείο του βιώματος, όσο εκθαμβωτικό και αν είναι, δεν του προσδίδει κατ’ ανάγκη και την ισχύ της σύνδεσης που θα χαρακτήριζε μάλλον μια συντροφική σχέση.
78 Οι άνισοι έρωτες
Οι άνισοι έρωτες είναι συναντήσεις με γνώμονα ριζικά διαφορετικές αφετηρίες, σε αναρίθμητα πιθανά σενάρια συνέχειας. Ας πούμε, σε ένα κλασικό σενάριο, ο/η Α είναι με οποιονδήποτε τρόπο «δεσμευμένος» με τον/την Κ (γάμος, δηλωμένη, μεγάλη κι «επίσημη» σχέση, συμβίωση κλπ) και ο/η Β «ελεύθερος». Και ας υποθέσουμε ότι ο έρωτας μεταξύ Α και Β πυροδοτείται, καθώς οι Σκιές τους αλληλοσυμπληρώνονται για οποιουσδήποτε λόγους και ησυχάζουν η μία την άλλη στη σύζευξή τους.
Οι αρχικές δηλώσεις του Α και του Β μπορεί να είναι οποιεσδήποτε, ανάλογα με το ευρύτερο πλαίσιο ζωής του κάθε μέρους: «Να το ξέρεις από τώρα, εγώ δεν μπορώ να χωρίσω γι’ αυτόν ή εκείνον τον λόγο», «Εγώ, όπου να ’ναι χωρίζω», «Εγώ δεν μπλέκω με δεσμευμένους, αλλά να…», «Εγώ δεν ζητώ τίποτα παραπάνω, μόνο όποτε είσαι μαζί μου, όντως να είσαι», «Να ξέρεις, εγώ δεν πρόκειται να σε περιμένω πολύ ακόμα» και ούτω καθεξής.
Το σημαντικό εδώ δεν είναι οι όποιες αρχικές δηλώσεις. Ανεξάρτητα από το πώς τελικά θα εξελιχθούν τα πράγματα για τον Α και τον Β, στην περίοδο που γυρίζει ο έρωτάς τους, αλλού είναι το ζήτημα. Ας δούμε πού.
Κατ’ αρχάς, όπως συμβαίνει σε κάθε ανθρώπινη συνάντηση, ο καθένας τους βιώνει τον άλλον ολόκληρο στις κοινές τους στιγμές, αφού όταν αλληλεπιδρώ με κάποιον (έστω και άγνωστο), τότε, στο άμεσο, ζωντανό βίωμά μου, υπάρχει αντικρύ μου ένα ολόκληρο ανθρώπινο ον, ανεξάρτητα από το τι γνωρίζω γι’ αυτό με τον νου μου.
Από τη μεριά του Α,
τα πράγματα είναι όπως σε κάθε διάδραση – ο Β είναι εκεί, ολόκληρος διαθέσιμος, με τα κενά που θα είχε η εικόνα του σε οποιαδήποτε περίσταση συνάντησης· τα κενά αυτά θα γεμίσουν σταδιακά, καθώς αυξάνεται η τριβή μεταξύ των δύο προσώπων και γνωρίζονται όλο και περισσότερο.
Από τη μεριά του Β,
είναι κάπως αλλιώς η οπτική. Ο Α είναι μισός διαθέσιμος, γιατί πρέπει να αφήνει πίσω του μονίμως το άλλο του μισό, το οποίο είναι ανάγκη να κρατηθεί απομονωμένο από τον Β, με αυστηρή φραγή. Ο λόγος είναι πως, ό,τι ο Α κρατά κρυφό από τον Β, αναφέρεται σε όψεις του Α που έχουν να κάνουν με τη σχέση του με τον Κ – εφόσον τη διατηρεί, κάτι σημαίνει γι’ αυτόν. Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να μιλά στον Β για το τι κάνει στην καθημερινότητα της σχέσης του, σαν να του περιγράφει πώς πέρασε στο γήπεδο. Αν το έκανε, θα εξέθετε τη σχέση του με τον Κ υπερβολικά, κι αυτό σημαίνει μεγάλα φορτία ενοχής (χώρια που δεν ξέρει τι αντιδράσεις θα είχε ο Β).
Ο Β όμως δεν παύει να βιώνει ως ολόκληρο το μισό που φέρνει ο Α, ανεξάρτητα αν νοητικά γνωρίζει ότι ο Α έχει ένα τεράστιο εμβαδόν ζωής που ο Β αγνοεί – και θα αγνοεί: αυτά τα κενά στην εικόνα που έχει ο Β για τον Α δεν θα γεμίσουν ποτέ, γιατί «απαγορεύεται» να αγγιχτούν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
Ουσία και φλυαρία, από ειδικούς και μη, για τον έρωτα στα χρόνια της Βαβέλ
80 Σχέσεις έρωτα, αγάπης, σεξουαλικού πόθου:
η απόσταση που χωρίζει τις λέξεις από την πράξη
Με βάση την αίσθηση που αφήνουν τα προηγούμενα, θα έλεγα ότι ένα από τα κυρίαρχα γνωρίσματα της Βαβέλ των σχέσεών μας σήμερα, είναι το εξής: λέμε για τις σχέσεις μας ό,τι να ’ναι και στην πράξη κάνουμε άλλα αντ’ άλλων. Ανεβοκατεβαίνοντας αλαζονικά και αμέριμνα τα πατώματα στον πύργο της Βαβέλ των σχέσεών μας, δεν φαίνεται να μας νοιάζει και πολύ ότι το «όνομα του ρόδου» στους κήπους του πύργου μάλλον δεν είναι ένα και μοναδικό· μπορεί να είναι τριαντάφυλλο λευκό, ροζ, κίτρινο, κατακόκκινο ή και σαρκοβόρο φυτό που δεν τρώει μόνο έντομα…
Φυσικά, κάθε φορά που μπαίνουμε στις λευκές σελίδες μιας νέας ιστορίας μας, ορκιζόμαστε ότι τώρα πια μάθαμε και δεν θα ξανακάνουμε τα ίδια. Κι όμως… να ’μαστε πάλι, απτόητοι, να εξυφαίνουμε με ζήλο τα επαναλαμβανόμενα σενάρια των συναντήσεών μας, τα οποία έρχονται και ξανάρχονται να μας στοιχειώσουν ανελέητα.
Δηλαδή, πολύ, μα πάρα πολύ συχνά, βλέπω να υπάρχει μέγα χάσμα ανάμεσα σε όσα διακηρύττουμε περί σχέσεων και σε όσα ηρωικά ή και ενίοτε ντροπιαστικά κάνουμε, τυλιγμένοι στα κουβάρια που μπλεκόμαστε μεταξύ μας όταν συναντιόμαστε.
Οπότε, όσο και αν μιλούμε για τις σχέσεις μας, θα έλεγα ότι κατά κανόνα (και σαφώς με ευτυχείς εξαιρέσεις), μάλλον δεν είμαστε διατεθειμένοι να μαθαίνουμε, με προσωπική ευθύνη, από όσα παθαίνουμε· παράλληλα, δεν δίνουμε και πολλή σημασία στις κραυγαλέες αντιφάσεις της σκέψης και της πράξης μας. Όμως, δεν παύουμε να φλυαρούμε, αν και γνωρίζουμε ελάχιστα. Φυσικά, διαβάζουμε πάρα πολλά βιβλία, αλλά συνήθως μόνο «διαγωνίως» (και όχι και πολύ «δύσκολα» βιβλία), ενώ ψάχνουμε μετά μανίας συνταγές και τυφλοσούρτες πετυχημένων σχέσεων σε άθλια «άρθρα ειδικών» στο ίντερνετ, παραμένοντας συνεπείς στην καταναλωτική μας μανία, που ζητά γρήγορες κι εύκολες λύσεις.
Με δυο λόγια, ανάμεσα στις περί των συναντήσεών μας λέξεις και τα όσα συμβαίνουν όταν συναντιόμαστε, χαίρε βάθος αμέτρητον…
__________
131. Λάμπεις σα διαμάντι που τολμά να θυμάται ότι ιστορικά είναι και κάρβουνο – άρα λάμπεις πολύ πιο πολύ από ένα απλό μίζερο διαμαντάκι που αγνοεί τη φύση του. Τρελαίνομαι να ματώνω στις κοφτερές σου έδρες. Με ρούχα ή χωρίς, μέσα κι έξω, είσαι διαμάντι σταθερά ανοδικής αξίας. Απεριτίφ, ορεκτικό, κυρίως πιάτο κι επιδόρπιο. Όλα αυτά μαζί κι άλλα τόσα. (Εκμυστηρεύσεις, 22)
__________
82 Το μονοπώλιο του «σ’ αγαπώ»
Σε κοιτάζω με προσοχή, εμφατικά, επιστρατεύω εκείνο το ειδικό βλέμμα μου με τις χίλιες σημασίες, και σου λέω πολύ σοβαρά: «Σ’ αγαπώ», λέγοντάς σου εν δυνάμει τα πάντα: σε ποθώ, σε έχω ερωτευτεί, σ’ αγαπώ, θέλω να σε παντρευτώ, έλα να διαλύσουμε μαζί το κρεβάτι, αλλά μετά μη μ’ ενοχλείς και πολύ – εννοώντας κι οτιδήποτε άλλο μπορεί να χωρά μέσα στο κουτάκι του «σ’ αγαπώ». Στις μέρες μας, αυτή η έκφραση μπορεί συχνότατα να σημαίνει οτιδήποτε, ακόμη και ένα κουβάρι διαθέσεων και συναισθημάτων, του είδους «λίγο απ’ όλα».
Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, οποιοσδήποτε διαχωρισμός ανάμεσα στα φαινόμενα του έρωτα και της αγάπης ήταν αδιανόητος (όχι ότι σήμερα είναι αυτονόητος, κάθε άλλο). Το «σ’ αγαπώ» παραμένει αθάνατο μονοπώλιο για τις παντός καιρού διαθέσεις μας απέναντι στον άλλον. Πετάς στοχευμένα ή ξεκάρφωτα ένα «σ’ αγαπώ», κι εννοείς τα πάντα. Ξεμπερδεύεις στο άψε σβήσε και χωρίς πολλά πολλά. Μάλιστα, κάποιες φορές, ένα συνώνυμο του «σ’ αγαπώ» ως πασπαρτού για κάθε είδους πλησίασμα του άλλου, είναι κι αυτό το μεταμοντέρνο «έχω συναισθήματα για σένα» – με κάπως πιο ήπια υπονοούμενα.
Εδώ, ίσως θα μου έλεγε πάλι εκείνος ο κάποιος: «Δηλαδή, τι περιμένεις; Να εκφράσει κάποιος αυτό που νιώθει με απόλυτη ακρίβεια και με τη γαλήνια γνώση ενός γκουρού, λες και έχει προηγηθεί ψυχοθεραπευτική συνεδρία;».
Ασφαλώς και όχι. Μόνο που από την άλλη μεριά, συχνά, μα πάρα πολύ συχνά, γίνεται κάτι κακό. Πάρα πολύ κακό.
Διότι από κάτι τέτοια πιπεράτα και μπερδεμένα πράγματα στήνονται στο πουθενά ολόκληρες ζωές, που ταχύτατα καταντούν μιζέρια, άρνηση, αρένα συγκρούσεων, κακοποιήσεων και δυστυχίας. Παράλληλα, σπέρνονται αλόγιστα παιδιά, άτυχα, που πληρώνουν πανάκριβα τις πιπεράτες γλύκες των τέως εραστών του ονείρου και τωρινών λυσσασμένων μέχρι θανάτου αντιπάλων.
Μάλιστα, συχνότατα οι αντίπαλοι αυτοί σέρνονται στα δικαστήρια για να γδάρει ο ένας τον άλλον ως υπεύθυνο της δυστυχίας του και της «αποτυχίας» της σχέσης, λες και τιμωρεί ο ένας τον άλλον και παράλληλα αυτοτιμωρούνται που συνυπήρξαν. Το αιματηρό γλέντι είναι τρικούβερτο. Και το χαίρονται τα συγγενολόγια και οι δικηγόροι του διαζυγίου, σε παράταξη χορού αρχαίου δράματος – με την κωμικοτραγική κακογουστιά ενός τσαπατσούλικου reality show.
86 Στα θεμέλια της Βαβέλ των σχέσεων και των ερώτων:
μόδα, αγορά και ο «ειδικός»
Κακά τα ψέματα. Κύριο γνώρισμα του είδους μας είναι η εντελώς εσφαλμένη πεποίθηση πως ό,τι γνωρίζω με τον νου μου, ταυτοχρόνως το ελέγχω. Η νοητική όμως γνώση των φαινομένων τόσο της φύσης όσο και της ψυχικής μας ζωής, δεν βοηθά στο παραμικρό την παντελή αδυναμία μας να ελέγχουμε αυτά τα φαινόμενα.
Απλούστατα, γιατί άλλο το «γνωρίζω νοητικά» ένα φαινόμενο και άλλο το «ελέγχω στη βιωματική μου πραγματικότητα».
Διαβάζοντας απλώς κάτι, είτε απόφθεγμα είτε βιβλίο (όσο σοβαρό και να είναι), όταν δεν το συνδέω ενεργητικά –ως νόημα και ως συναίσθημα– με την προσωπική μου πραγματικότητα, τότε απλά φαντασιώνομαι ότι άγγιξα κάποια μεγάλη αλήθεια που ήδη, με έναν μαγικό τρόπο, μεταστοιχειώνει τη ζωή και την καθημερινότητά μου (Anna Kοstina, προσωπική επικοινωνία, 2011).
Στην ουσία, απλώς συσσωρεύω παθητικά πληροφορίες, χωρίς αυτό να σημαίνει καθόλου ότι αφομοιώνω ενεργά αυτό στο οποίο αναφέρονται οι πληροφορίες – αντίστοιχα, διαβάζοντας περί ψυχοθεραπείας δεν είναι σαν να κάνω ψυχοθεραπεία.
Για να πιάσουμε, λοιπόν, τον μίτο της Αριάδνης στους φαύλους κύκλους που μας παιδεύουν στις σχέσεις μας, ζητούμε βοηθήματα: ψάχνουμε θεωρίες φιλοσοφικές, ψυχολογικές, μεταφυσικές, επιστημονικές – ή και ασυναρτησίες που αρεσκόμαστε να ονομάζουμε θεωρίες. Καταναλώνουμε ό,τι μπορούμε – και αντέχουμε· καταπίνουμε αμάσητες πολύπλοκες σκέψεις ειδικών αλλά και σοφίες της πιάτσας ή αποφθέγματα σκόρπια στο blog της κυρίας Μαρικούλας.
Σε κάθε περίπτωση, η ανάγκη αυτή δημιουργεί τεράστια ζήτηση. Επομένως, γεννιέται και τεράστια προσφορά. Όμως, ζούμε πλέον σε έναν χυδαία καταναλωτικό κόσμο, σε μια αγορά τρελών ταχυτήτων όπου όλα είναι «προϊόντα», οι άνθρωποι αγοραστές και αριθμοί, η διαφήμιση κανόνας, το κέρδος, η προβολή και το marketing ύψιστες αξίες και στόχοι ζωής· οπότε, το σχεσιακό βοήθημα πρέπει επιτακτικά να «πουληθεί» (το οποίο, στερημένο από το κεντρικό του νόημα, μια που το κύριο μέλημα είναι η πώλησή του, παύει πάραυτα να είναι βοήθημα).
Οπότε, δημιουργείται συνεργατικά η κλασικότατη εμπορική δίνη ζήτησης και προσφοράς, ενώ συγχρόνως έρχεται στο προσκήνιο η μόδα της αναζήτησης ψυχολογικής βοήθειας – και όχι μόνο στα των σχέσεών μας. Όμως, κάθε λογής μόδα συνεπάγεται ότι αγνοούνται οι πραγματικές ανάγκες.
Είναι φυσικό, στον πανίσχυρο κύκλο προσφοράς και ζήτησης πληροφορίας για τους έρωτες, τα πάθη και τα αδιέξοδά μας, να ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια οι σημερινοί κάθε λογής «ειδικοί» επί των σχέσεων (ή απλώς ειδικοί στα ψυχολογικά μας) οπότε, ό,τι κι αν πουν, βαραίνει. Και, μοιραία, τόσοι που γίνονται, δεν είναι πλέον πάντα έντιμοι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες – χωρίς αυτό να αλλάζει στο παραμικρό ό,τι σημείωσα παραπάνω για τους συνεπείς επαγγελματίες.
Η ευθύνη των “ειδικών”
Αν εξαιρέσουμε πονήματα που φαίνεται με την πρώτη ματιά ότι είναι σοβαρά και υπεύθυνα, βομβαρδιζόμαστε ανελέητα από αμέτρητα κείμενα χυδαία εκλαϊκευμένης «σχεσιακής σοφίας», από δημοσιεύματα σοβαροφανή και ακαδημαϊκίζοντα, όπως και από δημοσιεύματα όντως ακαδημαϊκά αλλά τραγικά ακατανόητα, που απευθύνονται μόνο στον θεωρούμενο «μυημένο» αναγνώστη. Αλλά, το ζήτημα, για μένα, δεν είναι μόνο η ποιότητα ή η επιστημονικότητα των όσων λένε οι «ειδικοί» για τις σχέσεις μας· είναι επίσης ότι τα λόγια τους:
(α) μπορούν εύκολα να μεταμφιεστούν σε πανάκεια και υποσχέσεις ευτυχίας και
(β) μπορούν εξίσου εύκολα να διακινούνται ως ένα ακόμα προϊόν που «πουλάει» και γίνεται μόδα.
Όταν στη φυσική λέμε «το spin ενός σωματιδίου» ή μιλούμε για την εξίσωση του Αϊνστάιν σχετικά με την ισοδυναμία μάζας και ενέργειας, εννοούμε κάτι απολύτως συγκεκριμένο μέσω του μαθηματικού του προσδιορισμού· δηλαδή, σε όποια γλώσσα κι αν μιλούμε, αυτά σημαίνουν το ίδιο πράγμα.
Όταν όμως κάποιος αναφέρεται σε κάποια έννοια της οποίας η σημασία δεν είναι ξεκάθαρη και κοινώς συμφωνημένη, τα πράγματα αλλάζουν δραματικά. Στις σχέσεις, οι μαθηματικές εξισώσεις είναι παντελώς άχρηστες, γιατί η υφή των σχέσεων ζητά άλλη γλώσσα περιγραφής και όχι τη μαθηματική.
Μιλώντας, λοιπόν, κάποιος για σχέσεις, δεν μπορεί να θεωρεί ότι ο ίδιος και ο δέκτης εννοούν αυτονόητα το ίδιο πράγμα όσον αφορά κάποιες σημαντικές λέξεις-κλειδιά. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να βασίζεται στην κατά τον κοινό νου καθημερινή χρήση των σημαντικών περί σχέσεων λέξεων.
Θεωρώ ότι το ζήτημα (και η ευθύνη) των ανθρώπων που γράφουν για τις σχέσεις μας, αλλά και για οτιδήποτε άλλο, έγκειται στον εξής στοιχειώδη κανόνα επικοινωνίας: «Να φροντίζει κανείς να διευκρινίζει πώς ακριβώς εννοεί ό,τι λέει».
Πες ό,τι θέλεις, ό,τι σκέφτεσαι, ό,τι ιδέα και θεωρία έχτισες για να δώσεις τα φώτα σου, αλλά προηγουμένως κάνε τον κόπο και διευκρίνισε με δυο γραμμές το «πώς» ακριβώς εσύ αντιλαμβάνεσαι και χρησιμοποιείς σημαντικές λέξεις και έννοιες που δεν γίνεται να θεωρούνται αυτονόητες!
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ
Έρωτας και σεξουαλικότητα
88 Πώς μπορούμε να θεωρήσουμε τη σεξουαλικότητα;
Υπάρχουν ανάγκες και εμπειρίες με έντονη σωματική συμμετοχή, στις οποίες τα γεννητικά, ή κατά πολλούς τα σεξουαλικά μας όργανα, καθίστανται η κύρια περιοχή αποφόρτισης της ενέργειας· τότε, μιλούμε για «σεξουαλικότητα» («sexuality») και λέμε ότι «ταυτιζόμαστε» με τα γεννητικά μας όργανα – με την έννοια της εντονότατης επικέντρωσής μας στην περιοχή αυτών των οργάνων, ως κανάλι εκτόνωσης της ενέργειας.
89 Ερωτικό, ερωτισμός, ερωτικότητα, πόθος
«Ερωτικό» θεωρώ κάτι, κάποιον, μια κατάσταση, με γνωρίσματα που προσανατολίζονται προς τη σεξουαλικότητά μας, δηλαδή παράγουν από ελάχιστη μέχρι κάποιας έντασης σεξουαλική διέγερση, χωρίς όμως η περιοχή των γεννητικών μας οργάνων να γίνεται ακόμα το κύριο κανάλι αποφόρτισης της διέγερσης.
Οπότε, κάτι ερωτικό δεν είναι αυτονόητα απολύτως ταυτισμένο με τη σεξουαλικότητα· παραπέμπει σε αυτήν, αλλά διαθέτει σαφώς ευρύτερα γνωρίσματα. Όσο ενισχύεται το ερωτικό, τόσο πλησιάζει προς τη σεξουαλικότητα (προς το Σ στο παραπάνω σχήμα). Τελικά, το ερωτικό διαχέεται μέσα της, καθώς η έντονη πλέον σεξουαλική διέγερση (με την ανάγκη αποφόρτισής της από τα γεννητικά μας όργανα) αναδύεται ως κεντρική μορφή στην εμπειρία μας, επικαλύπτοντας οποιοδήποτε συμπληρωματικό στοιχείο.
Το δε ουσιαστικό του «ερωτικού», θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η «ερωτικότητα» («eroticism») – αν και χρησιμοποιούμε σπανιότατα τη λέξη.
Αν εξετάσουμε τώρα τον «ερωτισμό» («erotism»), θεωρώ ότι η έννοια, ως ουσιαστικό, αναφέρεται στην κυρίαρχη ποιότητα που διαθέτει στον πυρήνα του ένα ερωτικό μας βίωμα – μια ερωτική σκηνή διαθέτει και αποπνέει περισσότερο ή λιγότερο ερωτισμό.
90 Ερωτική/σεξουαλική επιθυμία και διέγερση
Σε αυτό το σημείο, μπορούμε να μιλήσουμε για κάποιες ακόμη λέξεις σχετικές με τη σεξουαλικότητά μας και την ομίχλη που σκεπάζει τις σημασίες τους. Πρόκειται για τις τόσο συνήθεις εκφράσεις «ερωτική επιθυμία», «ερωτική διέγερση», ή «σεξουαλική επιθυμία» και «σεξουαλική διέγερση» («erotic/sexual desire», «erotic/ sexual arousal»).
Έχω συναντήσει αυτές τις εκφράσεις –ακόμα και σε άρθρα ειδικών και «ειδικών»– μόνο με το ένα επίθετο («ερωτικός») ή μόνο με το άλλο («σεξουαλικός») ή και με τα δύο επίθετα εναλλάξ, γιατί αυτομάτως θεωρήθηκαν ταυτόσημα. Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, γίνεται αναφορά σε μελέτες για τη σεξουαλικότητά μας και όχι για το φαινόμενο του έρωτα, στο οποίο παραπέμπει ετυμολογικά η λέξη «ερωτικός».
Γι’ αυτό ακριβώς, θεωρώ άστοχη και παραπλανητικότατη τη χρήση του επιθέτου «ερωτικός» μόνο για να αποδώσουμε διάφορες αποχρώσεις της σεξουαλικότητάς μας. Κάνοντας κάτι τέτοιο, μοιραία δημιουργούνται σημασίες και προκαλούνται συνειρμοί από οποιοδήποτε παράγωγο της λέξης «ερωτικός», η οποία σαφώς παραπέμπει στον έρωτα.
Λέγοντας δηλαδή «ερωτική επιθυμία», θα έπρεπε ο νους μου να πηγαίνει στην επιθυμία να βιώσω το φαινόμενο του έρωτα και όχι στη σεξουαλική επιθυμία.
Ανάλογα, λέγοντας «ερωτική διέγερση», ο νους μου θα έπρεπε να πηγαίνει στην ένταση που βιώνω ως ερωτευμένος και όχι στη σεξουαλική διέγερση. Οπότε, αν καταλήξω να λέω «ερωτικός» εννοώντας «σεξουαλικός», σημαίνει ότι ταυτίζω σεξουαλικότητα και έρωτα – πράγμα ολέθριο.
Ο αισθησιασμός, ως ένα είδος «τονικότητας» της σεξουαλικότητάς μας, την προοιωνίζει και μπορεί να τη συμπληρώνει ως γαρνιτούρα συνοδεύοντάς την, όχι όμως υποχρεωτικά. Κάποιος μπορεί να είναι σεξουαλικός χωρίς να είναι απαραίτητα αισθησιακός. Κι ένα φιλί μπορεί να είναι αισθησιακό και μαζί σεξουαλικό, αλλά μπορεί να είναι μόνο σεξουαλικό και όχι αισθησιακό. Από αυτήν την άποψη, ο αισθησιασμός μπορεί να συνοδεύει τη σεξουαλική διέγερση και τον σεξουαλικό πόθο, αλλά ίσως και όχι.
Κι ακόμη, ο αισθησιασμός συνδυάζεται με άπειρους τρόπους με τον ερωτισμό, αλλά δεν θα έλεγα ότι οι δύο ποιότητες είναι ταυτόσημες.
* Ο ερωτισμός έχει να κάνει με διαδικασίες του προσανατολισμού προς τη σεξουαλικότητά μας.
* Ο αισθησιασμός «γαρνίρει» αυτή τη διαδικασία: κάποιος μπορεί να είναι ερωτικός, με λιγότερες ή περισσότερες πινελιές αισθησιασμού.
92 Σεξουαλικότητα και άλλες ανάγκες
Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι αν μια εμπειρία είναι σωματικά ισχυρή, αυτό δεν σημαίνει ότι αποκτά οπωσδήποτε σεξουαλικό χαρακτήρα. Ας πούμε, η γυμναστική, ο αθλητισμός ή η σωματική καταπόνηση, καθώς και τόσες άλλες εμπειρίες αναφέρονται κυρίως στο σώμα, όπως και η σεξουαλικότητα· γι’ αυτόν τον λόγο, ενώ μπορούν να σχετιστούν με την περιοχή της σεξουαλικότητας (με την έννοια ότι είναι δυνατόν κάπως να εκτονώνουν έμμεσα τη σεξουαλική ανάγκη), δεν είναι απαραίτητο να συμβεί κάτι τέτοιο.
Με άλλα λόγια, είναι άπειρες οι εμπειρίες στις οποίες πρωταγωνιστεί το σώμα μας, αλλά η ενέργεια της ανάγκης που βρίσκεται στον πυρήνα τους δεν αποφορτίζεται από τα γεννητικά μας όργανα, οπότε δεν τείνουν προς τη σεξουαλικότητά μας.
93α Σεξουαλικότητα και λεξιπενία
Όταν στην καθημερινότητά μας μιλούμε για κάτι «ερωτικό» ή για «ερωτισμό» ή για έναν «εραστή» ή για κάτι «αισθησιακό» ή για την «ερωτική επιθυμία/διέγερση», έχω την άποψη πως προσανατολιζόμαστε προς το πεδίο της σεξουαλικότητάς μας και όχι προς τον έρωτα. Το ότι χρησιμοποιούμε αυτές τις λέξεις (η ρίζα των οποίων αναφέρεται στον έρωτα) για να περιγράψουμε εμπειρίες σχετικές με τη σεξουαλικότητά μας, θεωρώ ότι είναι αποτέλεσμα του χάους σε ό,τι έχει να κάνει με τις σχέσεις μας.
Επίσης, έχουμε τη συχνή μεταφορική χρήση κάποιων τέτοιων λέξεων για να δηλώσουμε έντονη αφοσίωση σε κάτι, προσήλωση, όπως όταν λέμε «αυτός είναι εραστής της τέχνης» ή «έχω έρωτα για τις ξένες γλώσσες». Κάτι τέτοιο όμως δεν δημιουργεί προβλήματα, γιατί η μεταφορική χρήση οποιασδήποτε λέξης συνιστά ένα εντελώς αυτόνομο πεδίο νοηματοδοτήσεων· δηλαδή, ιδιαίτερα σε μια πλούσια γλώσσα, το ίδιο σημαίνον μπορεί να έχει πολλά σημαινόμενα.
Η περίπτωση όμως της σεξουαλικότητας που περιγράφεται μέσω λέξεων με τον έρωτα στην ετυμολογία τους, ίσως να φανερώνει και ένα ταμπού, μια απόπειρα να απαλύνουμε την «επικίνδυνη» σεξουαλικότητα. Πώς; Συνδέοντάς την με τον έρωτα. Γιατί; Διότι ο έρωτας, λόγω της διάστασής του στην εποχή του Πλάτωνα καθώς και μετά τον εκχριστιανισμό του (βλ. ένατο Κεφάλαιο, σ. ??), μπορεί, κατάλληλα «επεξεργασμένος», να παραπέμπει στη σφαίρα της ακίνδυνης πνευματικότητας – κάτι βέβαια πολύ διαφορετικό από την προσέγγιση του έρωτα σε αυτό το βιβλίο.
94 Έρωτας και σεξουαλικότητα εκτός μίξερ
Ο έρωτας, η σεξουαλικότητα και η αγάπη δεν μπορεί παρά να είναι κι αυτά ολιστικές εμπειρίες: όπως ήδη αναφέρθηκε πολλάκις, περιλαμβάνουν πάντα τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά στοιχεία, αφού είναι εκφράσεις της ενιαίας οντότητάς μας.
Το πρώτο, λοιπόν, που μπορούμε να πούμε για τη σεξουαλικότητα και τον έρωτα είναι ότι η σεξουαλικότητα δεν αναφέρεται μόνο στο σώμα μας κι ούτε ο έρωτας μόνο στην ψυχολογική μας σφαίρα· αμφότερα τα φαινόμενα μας εκφράζουν ολόκληρους.
Απλώς, αν θεωρήσουμε τα δύο φαινόμενα στην αυτοτέλειά τους, τότε ισχύει το εξής: στις εμπειρίες που αναφέρονται κυρίως στη σεξουαλικότητά μας, τείνει να πρωταγωνιστεί το σώμα, ενώ σε αυτές που αναφέρονται κυρίως στον έρωτα, τείνουν να πρωταγωνιστούν τα ψυχολογικά στοιχεία.
Όμως, τα δύο φαινόμενα προφανώς συναντιούνται και αλληλεπιδρούν, οπότε, ας ξεκινήσουμε να δούμε διάφορες όψεις των όσων συμβαίνουν στις περιοχές συνάντησης, στους κοινούς τόπους των δύο φαινομένων, με γνώμονα το θέμα μας: τον έρωτα.
95 Τα ειδικά εφέ του έρωτα και το εφήμερο κάλλος
Ο έρωτας λούζει σε άφθονες εξιδανικεύσεις τον Άλλον, οπότε, αξιωματικά, υπερυψώνει και το σώμα του στη σφαίρα του υπέρτατου κάλλους. Εντούτοις, για τον ίδιο λόγο, το επιπλέον κάλλος το οποίο ο ερών προβάλλει στο λατρεμένο σώμα που του διαθέτει ο ερώμενος, είναι εφήμερο. Όταν ο έρωτας βρίσκεται στη δύση του, ο Άλλος ξαναπαίρνει το ανθρώπινο, θνητό του σχήμα, και το σώμα του μοιραία προσγειώνεται κι αυτό στις ανθρώπινες διαστάσεις του.
96 Έρωτας και πόθος: διαφορετικά οικόπεδα με κοινή αυλή
Από την κεντρική θέση θέασης που επιλέχθηκε για τους Αιρετικούς της αγάπης, ο έρωτας και η σεξουαλικότητα, παρά τα σημεία συνάντησης, δεν παύουν να είναι διαφορετικά βιωματικά φαινόμενα: το καθένα τους έχει τους δικούς του αστερισμούς επί μέρους αναγκών.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι μάλλον είναι δυνατόν να έχουμε σεξουαλικότητα χωρίς έρωτα, σε μια τεράστια παλέτα αποχρώσεων ανθρώπινων συναντήσεων, στις οποίες η σεξουαλικότητα κυριαρχεί για μύριους όσους άλλους λόγους, με τα δικά της κατά περίπτωση συναισθήματα, εκτός από αυτά του έρωτα.
Δηλαδή, ενώ ο έρωτας σαφώς περιλαμβάνει σεξουαλικότητα, ερωτισμό, αισθησιασμό, ερωτική επιθυμία, ερωτική διέγερση και σεξουαλικό πόθο, δεν ισχύει υποχρεωτικά το αντίθετο.
Οι φράσεις «είμαι ερωτευμένος μαζί σου» και «σε βλέπω ερωτικά» δεν σημαίνουν απαραιτήτως το ίδιο πράγμα.
Μπορεί τα συναισθήματα που συνοδεύουν τη σεξουαλική εμπειρία να αντανακλούν μια καλή, ζεστή φιλική διάθεση, με κέφι και σεβασμό, χωρίς απαραιτήτως τις δραματικές εντάσεις και τις απότομες χαράδρες του έρωτα· βέβαια, κάτι τέτοιο δεν αποκλείει ότι είναι πιθανό, μέσα στον χρόνο, η απλή σεξουαλικότητα που θα εκραγεί ανάμεσα σε δυο ανθρώπους να επιφέρει σταδιακά ή εκρηκτικά και έναν έρωτα. Αλλά μια τέτοια εξέλιξη είναι ένα μεταγενέστερο κεφάλαιο μιας άλλης μορφής σχέσης στην όποια κοινή πορεία των δύο συνοδοιπόρων και καθόλου δεν σημαίνει πως, όταν κάποιος ποθεί σεξουαλικά κάποιον άλλον, πρέπει οπωσδήποτε και να τον ερωτεύεται.
Αν και τα δύο αυτά φαινόμενα διαφέρουν στο πώς τελικά μπορεί να εκφράζονται στη ζωή μας, δεν παύουν να συμπράττουν. Ένας από τους λόγους μιας τέτοιας συνάντησης, ίσως είναι κάποιοι κοινοί παρονομαστές των δύο φαινομένων, όπως:
(α) Τόσο ο έρωτας όσο και ο σεξουαλικός πόθος έχουν στον πυρήνα τους την τυραννική αίσθηση ότι κάτι θεμελιακό μας λείπει. Στον έρωτα, επειδή η ανάγκη μας είναι να γίνει ο Άλλος φωλιά, μήτρα. Στον πόθο, διότι η ανάγκη μας έχει να κάνει με πρωτογενή, πανίσχυρα ένστικτα.
(β) Ο πόθος έχει ούτως ή άλλως στο κέντρο του το σώμα, τις αισθήσεις. Ο έρωτας διαθέτει επίσης εντονότατα σωματικά στοιχεία (βλ. ενότητα 88, σ. ??)· όπως και να το κάνουμε, το σώμα χυμάει μπροστά και δυνατά, πολύ δυνατά, τόσο σε έναν που κάνει σεξ με οποιαδήποτε άλλα συναισθήματα όσο και στον ερωτευμένο.
__________
153. Ανάστησέ με, του φωνάζει. / Τυφλό μάτι το φεγγάρι, / μαύρο τηγάνι η νύχτα καίγεται. / Έλα και ανάστησέ με, του φωνάζει. / Αυτός κάτω από το χώμα ακούει ήρεμα, / με τα χέρια στο στήθος σταυρωμένα. / Τόσο εξοικειωμένοι πια / οι νεκροί με το παράλογο, / καθόλου δεν απόρησε / που αν και ζωντανή / απεγνωσμένα του ζητά / συμβόλαιο αναστήλωσης / για ένα κορμί / που έχασε το σώμα του (Χλόη Κουτσουμπέλη, 1)
__________
97 Έρωτας και πόθος: ομοιότητες στα «χαμηλά», διαφορές στα «υψηλά»
Τα βασικά στοιχεία και του έρωτα και του πόθου στην πρώτη, στοιχειώδη τους μορφή, βρίσκονται στα αχανή βάθη του μη συνειδητού μας κόσμου, εκεί όπου αρχίζει η σύνθεση όλων των εμπειριών μας. «Εκεί κάτω», η πρώτη ύλη κάθε εμπειρίας που γεννιέται είναι μόνο ενέργεια, παλμός, χωρίς πολλά πολλά που θα είχαν να κάνουν με το ευρύτερο πλαίσιο της εμπειρίας.
Με δεδομένο τους κοινούς τους παρονομαστές, ο έρωτας και ο σεξουαλικός πόθος στη βασική, ακατέργαστη και πρωτογενή τους μορφή, έχουν πυρήνες με πολλά κοινά στοιχειώδη συστατικά. Αμφότερες οι εμπειρίες γεννιούνται σε πρωταρχικά, υπόγεια εργαστήρια της οντότητάς μας, και είναι φυσικό ενίοτε να γίνεται κάποια μίξη των βασικών συστατικών τους.
Όσο όμως αυτά τα δύο φαινόμενα υφίστανται επεξεργασία με όλο και πιο σύνθετους μηχανισμούς, προστίθενται νέες και διαφορετικές μεταβλητές στο καθένα τους, ώστε πλέον διαφοροποιούνται και αυτονομούνται.
98α Σεξ και έρωτας: ένα τελετουργικό ζωής και θανάτου
Η σεξουαλικότητά μας στον έρωτα, εκτός των άλλων, είναι σαν πεισματικά να ζητά, όχι μόνο ψυχολογικά αλλά επίσης στη φυσική πραγματικότητα, κάτι ακατόρθωτο: να συναρμόσει την ανυπέρβλητη στα «έσω» μας εικόνα του Άλλου, με την «έξω» υπόστασή του.
Γι’ αυτό και ο ερωτευμένος αγγίζει, χαϊδεύει, ζουλά, δαγκώνει, σφίγγει, γραπώνει, αρπάζει το σώμα του Άλλου, λες και θέλει να τραβήξει το σχήμα του και να το περάσει μέσα του.
Θέλει να μπει κάτω από το δέρμα του Άλλου και ταυτοχρόνως να τον φιλοξενήσει στο δικό του σώμα· μάλιστα, με τρόπους που θα γεννήσουν μοναδικές εμπειρίες στον Άλλον, ώστε ο Άλλος να έχει την ανάγκη του ή, τουλάχιστον, να του μείνουν ανεξίτηλα σημάδια στη μνήμη, τα οποία θα τον στοιχειώνουν εσαεί, αν ποτέ τολμήσει και γυρίσει την πλάτη του στον ερωτευμένο μας.
Ο ερωτευμένος, καθώς συμπλέκεται με το σώμα του Άλλου, ξεχειλίζει από σεξουαλικό πόθο· λαχταρά να αλώσει παντοιοτρόπως και από παντού τον Άλλον και ταυτοχρόνως να αλωθεί από τον Άλλον.
Από τη μία μεριά, θέλει να είναι άμετρα επιθυμητό το δικό του σώμα, όπως και αν είναι αυτό, ώστε να αλωθεί από τον Άλλον κι να επιβεβαιώσει έτσι ότι εκείνος τον επιθυμεί και ετοιμάζεται να του ανοίξει τις πόρτες του παραδείσου· από την άλλη μεριά όμως, το να αλωθεί από τον Άλλον, στην ουσία είναι ο τρόπος του να τον αλώσει ο ίδιος.
Κι έτσι ανάβει και κορώνει σε έναν ατέρμονα κύκλο η βαθιά του ακόρεστη επιθυμία για τον Άλλον – θέλει κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο. Οπότε, ο ερωτευμένος, όσο βολικός, μαλακός, τρυφερός και υποχωρητικός μπορεί να είναι για να καλοπιάνει τον Άλλον, άλλο τόσο είναι αδυσώπητος όταν ανάβει ο σεξουαλικός πόθος.
Δεδομένου ότι κάθε εμπειρία μας ενέχει τη σωματικότητά μας, ο ερωτευμένος χρειάζεται επιπλέον να αγγιχτεί από τον Άλλον και καίγεται να αγγίξει τον Άλλον, για όλους τους λόγους που είδαμε στις παραπάνω ενότητες. Ας υποθέσουμε τώρα ότι ο Άλλος στον έρωτα δεν έχει τις όποιες ατέλειες, τις ελλείψεις εκείνης της πρώτης μάνας. Είναι μια μήτρα τέλεια, πλασμένη στη φαντασία του ερώντος όπως ακριβώς αυτός τη χρειάζεται.
Οπότε, ο μυθικός Άλλος, μέσω του αγγίγματος, του χαδιού, της ήρεμης ή άγριας επαφής των σωμάτων, λες και «γράφει» το σχήμα του σώματος του ερωτευμένου, ο οποίος έχει πλήρως παραδοθεί στην αγκαλιά του. Ή, μάλλον, το «επανεγγράφει»… και του δωρίζει ξανά όχι μόνο το περίγραμμα του κορμιού του, αλλά και ολόκληρη την υλική του υπόσταση, επιστρέφοντάς του έτσι μέρος του κέντρου του.
Με το αναγεννημένο του σώμα, ο ερωτευμένος γίνεται με έναν άλλον τρόπο «πραγματικός» μέσα στα χέρια του Άλλου· γίνεται «υλικός» μέσω μιας ενήλικης εκδοχής των διαδικασιών με τις οποίες η μάνα του, κάποτε, του χάριζε το πρώτο του σώμα σε ένα μακρινό παρελθόν· σε έναν αλλοτινό χρόνο, που τα χέρια της αντιστάθμιζαν τη βαρύτητα του βρεφικού του κορμιού μέσα στην αγκαλιά της, σμιλεύοντας έτσι το σωματικό του σχήμα στην αυτοσυναίσθησή του.
Ο ερωτευμένος, μέσα σε μια αστραπή παρόντος και μέσα στα χέρια του Άλλου, καθώς ενδύεται τη σεξουαλικότητά του, νιώθει να υπερβαίνει τα πιθανά αδέξια ή και τραυματικά εντυπώματα εκείνων των πρώτων χεριών στο βρεφικό του σώμα.
100 Η σεξουαλική τόλμη του ερωτευμένου και η αρμονία των αντιθέσεων
Αν και όταν ο ερωτευμένος αφεθεί στη σεξουαλικότητά του, αναδύεται μεγαλόπρεπος στο εδώ και τώρα του σεξουαλικού πόθου του, ασφαλής, ελεύθερος και διαθέσιμος να τον χαρεί.
Η σεξουαλική διέγερση του ερωτευμένου δεν περιορίζεται μόνο στα γεννητικά του όργανα· παρότι αυτά παραμένουν, ασφαλώς, η κύρια πηγή αποφόρτισης της ενέργειας που παράγει ο σεξουαλικός παλμός, η ερωτικότητα της διαδικασίας απλώνεται σε όλο το εμβαδόν του σώματός του, με το τελευταίο να καθίσταται ολόκληρο μια ερωτογενής ζώνη.
Οποιοδήποτε σημείο της ανατομίας του Άλλου, ένα γόνατο, τα δάχτυλα, εκείνη η γωνίτσα στο πλάι του λαιμού, μπορεί όχι μόνο να προκαλέσει ηδονική εμμονή στον ερωτευμένο, αλλά και να εμπνεύσει πληθώρα φαντασιώσεων. Το ίδιο ισχύει για μια μικρή συνηθισμένη κίνηση του κορμιού του Άλλου ή μια έκφρασή του: ένα τίναγμα του αγκώνα, ο τρόπος που κρατά το ποτήρι, που χαμογελά τσαχπίνικα, που ζαρώνει τα φρύδια όταν σκέφτεται κάτι επισταμένα, που πετά το πανωφόρι του στην πολυθρόνα.
Παράλληλα, το βλέμμα και το φιλί αποκτούν ξεχωριστή σημασία. Έτσι κι αλλιώς, το βλέμμα στον έρωτα είναι καθοριστικό· το φιλί, σηματοδοτεί πρωτογενή εγγύτητα, οικειότητα, νοιάξιμο, συμβολίζοντας μέσω της μίξης υγρών και σάλιου και της τριβής των ευαίσθητων βλεννογόνων, την αμοιβαία σύντηξη στην όλη εμπειρία του έρωτα, καθώς ο ένας εισπνέει τον άλλον.
Ο ερωτευμένος ενδίδει στη μαγεία της στιγμής, γίνεται αισθησιακός, ερωτικός ή και λάγνος, ρισκάρει, τολμά να κάνει πράγματα που δεν σκέφτηκε ποτέ ότι θα έκανε στο σεξ, φαντασιώνει, διεκδικεί τις φαντασιώσεις του, πειραματίζεται χωρίς αναστολές, εξερευνά το σώμα του, το σώμα του Άλλου, τις δυνατότητες των συμπλεγμάτων τους – ιδιαίτερα αν βρει το κατάλληλο έδαφος.
100β Το σεξ στον έρωτα: η αρμονία των αντιθέσεων
Στο σεξουαλικό παιχνίδι, ο ελεύθερος πλέον ερωτευμένος αλλάζει εύκολα ρόλους. Δονείται από την επιθυμία να γίνεται υποκείμενο, δηλαδή ο γλύπτης της ενότητας 99 και, ταυτοχρόνως, αντικείμενο (το γλυπτό) στη δίνη του σεξουαλικού πόθου. Απολαμβάνει την αμφιθυμία της αντίθεσης των δύο ρόλων και ανάγει σε δημιουργικότητα τη σύγκρουσή τους, γιατί μπορεί να τους βιώσει φυσικά τόσο σε ένα ενιαίο πλαίσιο όσο και στη ροή τους, όπως αυτή προκύπτει αυτοσχεδιαστικά στη σεξουαλική σύμπραξη με τον Άλλον.
Λες και ο ερωτευμένος μπορεί να αντιληφθεί βαθύτερα αμφοτέρους τους ρόλους υποκειμένου – αντικειμένου, συνδυασμένους μεταξύ τους. Κι έτσι, αντί να αποκλείει μια τον έναν και μια τον άλλον, μπορεί να κινείται αρμονικά στο συνεχές που τους συνδέει, χωρίς να έχει σημασία γι’ αυτόν ποιος κάνει τι, πότε και σε ποιον, αφού οι οικείοι ρόλοι και τα χαρακτηριστικά των φύλων ξεθωριάζουν λόγω της έντασης της εμπειρίας.
Στη μέθη αυτής της συνεύρεσης, ο ερωτευμένος καθίσταται ταυτοχρόνως ευάλωτος και δυνατός, τρυφερός και επιθετικός· αγωνιά στην επιθυμία του και γαληνεύει στην ικανοποίησή της, ενώ αμέσως γεννιέται η επόμενη επιθυμία· θέλει να ικανοποιεί και να ικανοποιείται· κοντοστέκεται στα όρια των πειραματισμών του και ταυτοχρόνως τολμά να τα διασχίζει παίζοντας διάφορους ρόλους· ενδίδει στις επιθυμίες του Άλλου αλλά και προτείνει επίμονα, απαιτεί χωρίς να παραβιάζει· βιώνει ένα πανίσχυρο παρόν, διαποτισμένο όμως από τον απόηχο πρωταρχικών εμπειριών του, χαμένων στο βάθος της ιστορίας του· αγκαλιάζει τον Άλλον και ταυτοχρόνως τον εαυτό του.
Απολαμβάνει να νικά και να νικιέται σε διαδοχικές παρτίδες αναμέτρησης των σωμάτων, γιατί καμία νίκη με την έννοια του ανταγωνισμού δεν έχει θέση σε αυτήν την εμπειρία, όπου απλά εναλλάσσονται ρόλοι χωρίς νικητές και ηττημένους· υποτάσσει χάριν του σεξουαλικού παιχνιδιού χωρίς να προσβάλλει, να υποτιμά, να παραβιάζει, να εξευτελίζει, να επιδιώκει εγωιστικά την κυριαρχία και, ταυτοχρόνως, υποτάσσεται με κέφι, χωρίς να συρρικνώνεται ή να επιτρέπει παραβίαση· καθώς αναιρεί εύκολα τα στερεότυπα του, τη μια στιγμή καταργεί ό,τι ριζωμένες απόψεις εμποδίζουν την απόλαυση, για να ξαναχτίσει πάραυτα νέες οπτικές για τη σεξουαλικότητά του, την αμέσως επόμενη στιγμή .
Στον έρωτα, ο λύκος και η λύκαινα, ως σύμβολα του σεξουαλικού μας εαυτού, απεγκλωβίζονται· ξυπνούν από την νάρκη τους στο κλουβί, όπου επιβεβλημένα εξημερώθηκαν μέσω συμβάσεων, ενοχών, ντροπής και κάθε λογής αναστολών που δημιουργήθηκαν ως φραγή στις επίμονες πιέσεις της Σκιάς.
101 Όταν έρωτας και πόθος γίνονται αντίπαλοι:
το ευρύτερο φόντο και η καταδίκη του σώματος
Δεν σπανίζει καθόλου, στις μέρες μας, να απορρίπτονται ως κατώτερες οι ανάγκες μας που έχουν στον πυρήνα τους το σώμα (όπως είναι ο σεξουαλικός πόθος), αφού το τελευταίο θεωρείται συχνά κάτι ευτελές, καθώς και εμπόδιο για την προσωπική μας «ανάπτυξη». Το αποτέλεσμα συχνά είναι, όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα, να μη συμπράττουν ελεύθερα τα φαινόμενα του έρωτα και του πόθου, αλλά να μάχονται, να επικαλύπτει το ένα το άλλο, και ούτω καθεξής.
Στους καιρούς μας, συχνά καλλιεργείται η ενοχή και η ντροπή, όταν ο σεξουαλικός πόθος στιγματίζεται ως κάτι κατώτερο και το σώμα υφίσταται απροκάλυπτα άγριο διωγμό ή εξημερώνεται μέσω πνευματικών αναζητήσεων που εξωραΐζουν και «στρογγυλεύουν» τις ανάγκες του.
Κι εδώ, ίσως είναι η στιγμή που προσκαλείται στη σκηνή, ως ένα εξαιρετικό άλλοθι, ο έρωτας – ακόμα και αν δεν έχει καμία διάθεση ή λόγο να εμφανιστεί. Ο έρωτας μπορεί να λειτουργήσει μια χαρά ως πρόφαση, ικανή να προσδίδει αποδεκτό νόημα στον αναπόφευκτο για κάθε ανθρώπινο ον σεξουαλικό πόθο και να απαλύνει τις δαγκωματιές του, μια που τον εξιλεώνει επενδύοντάς τον με συναισθήματα και πολλά ψυχικά, άρα επιτρεπτά, βάσανα. Μάλιστα, σε ακραίες περιπτώσεις απαγορευμένης σεξουαλικότητας, ο πόθος μπορεί να μετουσιωθεί εντελώς σε πλήρως ασώματο έρωτα, και να καταλήξουμε να λέμε «σ’ αγαπώ» αντί «σε θέλω».
Κατόπιν τούτου, είναι πολύ πιθανό, σε ορισμένες καταστάσεις, ενώ στο κέντρο της ανάγκης μας βρίσκεται ο πόθος, εμείς να θεωρούμε μη συνειδητά ότι βρίσκεται ο έρωτας. Τόσο για να δικαιολογήσουμε τον πόθο μας ναρκώνοντάς τον όσο και, ενίοτε, για να ξεριζώσουμε το κύριο γνώρισμά του – δηλαδή τη σωματική του διάσταση μαζί με τη σεξουαλικότητά μας
Στα προηγούμενα μιλήσαμε για τον έρωτα ως άλλοθι του σεξουαλικού πόθου. Όσο όμως είναι δύσκολο στις κοινωνίες μας να αποδεχόμαστε τη σεξουαλικότητά μας αναζητώντας διάφορα προσχήματα, άλλο τόσο δύσκολο είναι, μέσα σε ένα σωρό καταπιέσεις και συμβάσεις, να αποδεχόμαστε την ανάγκη μας για έρωτα και όλη την πολύχρωμη, πανίσχυρη συναισθηματική του παλέτα.
Οπότε, για να αποφύγουμε τους γκρεμούς και τα βάθη του έρωτα, μπορούμε εύκολα να χρησιμοποιήσουμε τον πόθο ως κάλυψη. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου σπάνιο να επιδίδεται κάποιος σε σεξουαλικούς πρωταθλητισμούς, ναρκώνοντας έτσι την ανάγκη του να ερωτευτεί – ή και απλώς να συνδεθεί με τον άλλον με οποιεσδήποτε γέφυρες, πέραν του πόθου. Κι έτσι γίνεται θηρευτής, κυνηγός σύντομων περιπετειών που τελειώνουν πριν καλά καλά αρχίσουν· αναπτύσσει δε αξιοθαύμαστη ευστοχία, αυτοπεποίθηση, σαγηνευτική δεινότητα και σημειώνει μεγάλες επιτυχίες, αφού παίζει μόνο με τους δικούς του κανόνες.
103 «Εγώ δεν κάνω σεξ, κάνω έρωτα» – ένα παράδειγμα
σύγχυσης πόθου και έρωτα
Φυσικά, εν πρώτοις, καταλαβαίνουμε εύκολα τι θέλει να πει η φράση, αν μείνουμε κυρίως στον απλό συνδυασμό των λέξεων. Για παράδειγμα, η φράση θα μπορούσε να σημαίνει κάτι σαν: «Εγώ προτιμώ να κάνω σεξ όταν ερωτεύομαι, από το να κάνω σεξ χωρίς να είμαι ερωτευμένος»· θα δήλωνε δε κάτι καθαρό, μια επιλογή, μια στάση με προσωπική ευθύνη. Κάτι ανάλογο ισχύει και αν κάποιος πει ότι την καταλαβαίνει ως δήλωση προθέσεων, ορίων: «Κοίτα, μη νομίζεις ότι μ’ ενδιαφέρει μια νέτη σκέτη σεξουαλική εκτόνωση» – ανεξάρτητα αν κάτι τέτοιο μπορεί πάντα να ειπωθεί σταράτα, άμεσα, χωρίς να είναι κρυπτογραφημένο στη φράση μας.
Είναι βέβαια αυτονόητο ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ακριβώς, τι και με ποια απόχρωση το εννοεί κάποιος που λέει αυτήν τη φράση, εάν δεν ρωτήσει τον ίδιο.
Το νόημα της φράσης σε ένα άλλο φόντο
Όμως, χωρίς να γίνομαι ισοπεδωτικός, είμαι της άποψης ότι κάτι ιδιαίτερο συμβαίνει με το νόημά της, μέσα στο σημερινό λαβυρινθώδες φόντο των συναντήσεών μας, με τον νεοσυντηρητισμό τους και τις συγχύσεις του πάμφτωχου λεξιλογίου τους· κι αυτό είναι, πάντοτε κατά τη γνώμη μου, το εξής:
Η συγκεκριμένη έκφραση συχνότατα υπονοεί κυρίως μια προκατάληψη, έναν ρατσισμό ως προς τη σεξουαλική μας ανάγκη. Σε κάθε περίπτωση, η έκφραση που μας απασχολεί, αποκλειστικά και μόνο αν την ακούσουμε στο φόντο της προκατάληψης αυτής, ίσως είναι δυνατόν να φέρει και τα εξής νοήματα:
104 Έρωτας, σεξουαλικότητα, σώμα, επιθετικότητα
Στις μέρες μας, ο έρωτας γίνεται συχνά άλλοθι της σεξουαλικότητάς μας. Θαρρείς και απαγορεύεται να χαρούμε σε άλλα πλαίσια συναντήσεων, εκτός από αυτό του έρωτα. Θαρρείς και η σεξουαλικότητα από μόνη της, στο νεοσυντηρητικό πλαίσιο της εποχής μας, είναι κάτι μιαρό που πρέπει να ενδυθεί σώνει και καλά τα υπερβατικά συναισθήματα του έρωτα, ώστε να εξευγενιστεί, να «εγκριθεί», να καθαριστεί από τα πρωτογενή μας ένστικτα, σαν να ξεπλένουμε τη λάσπη από τα καλά μας γιορτινά παπούτσια.
Θεωρώ ότι αυτή η μεγαλειώδης παρανόηση της σχέσης των δύο φαινομένων, αδικεί κατάφωρα τόσο τον έρωτα όσο και τη σεξουαλικότητά μας. Και ένας από τους πολλούς λόγους, για τους οποίους βλέπω τον έρωτα να φτάνει συχνά να γίνεται σχεδόν υποχρεωτικά άλλοθι για τη σεξουαλικότητά μας, έχει να κάνει:
* Με την εντελώς φυσιολογική επιθετικότητα (βλ. την επόμενη ενότητα), η οποία είναι κεντρικό γνώρισμα και της σεξουαλικότητάς μας· οπότε, το ειδεχθώς βίαιο και αιμοσταγές είδος μας, γυρεύοντας υποκριτικά να μεταμφιεστεί σε ευγενές, βάζει στο ίδιο καζάνι με την υγιή επιθετικότητα του σεξουαλικού μας εαυτού και την επιθετικότητα της ωμής βίας του είδους μας (η οποία, σημειωτέον, αν και αποτελεί κυρίαρχο γνώριμά μας, σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί τα υπόλοιπα, όντως υπαρκτά, ευγενή μας γνωρίσματα).
Προκειμένου δε να απωθηθεί η επιθετικότητα της βίας, απωθείται (με ολέθριες συνέπειες) και ο σεξουαλικός μας εαυτός οποίος, όπως αμέσως θα δούμε, διαθέτει μια υγιή επιθετικότητα.
* Με την κατ’ εξακολούθηση, ανά τους αιώνες και μέχρι σήμερα, καταδίκη του σώματος: προκειμένου να ακυρωθεί η επιθετικότητα της βίας στη φυσική πραγματικότητα, ακυρώνεται ολόκληρη η φυσική μας υπόσταση, δηλαδή το σώμα μας.
Συνεπώς, εφόσον η σεξουαλικότητά μας βασίζεται στο σώμα μας, εξοβελίζεται μαζί με το σώμα στο πυρ το εξώτερον από πάμπολλα θρησκευτικά ιδεολογήματα, που λανθάνουν εν είδει περίτεχνου πλέγματος κάτω από τις δήθεν λαμπερές συλλογικές αξίες μας· στον πυρήνα τους, μεταφράζουν –υποκριτικά και μονόπλευρα– ως «καλό» ή «θετικό», κάποιες ουτοπικές εκδοχές της ειρήνης, της αρμονίας και μιας ιδανικής ανθρώπινης συνύπαρξης όλο χαμόγελα και ευτυχία.
105 Η φυσιολογική επιθετικότητα στη σχέση μας με τον κόσμο
Στον θεωρητικό κορμό της θεραπείας Gestalt υπάρχει μια κεντρική ιδέα: καθώς ερχόμαστε σε επαφή με οτιδήποτε από τον κόσμο, θέλοντας και μη το αποδομούμε για να το μεταβολίσουμε, για να κρατήσουμε ό,τι μας χρειάζεται και να πετάξουμε το υπόλοιπο. Έτσι συμβαίνει με την αναπνοή μας, κατά την οποία αποδομώντας τον αέρα που εισπνέουμε, κρατούμε το οξυγόνο και πετούμε τα άλλα συστατικά.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει όχι μόνο επίσης με την τροφή, αλλά και με ψυχολογικές διαδικασίες, όπως όταν διαβάζουμε κάτι ή όταν απλώς συζητούμε. Σε ακούω να μου λες κάτι, κι αυτό το κάτι, καθώς εισέρχεται στον προσωπικό μου κόσμο, το κατακερματίζω, το διασπώ, το «μασώ» ποικιλοτρόπως με τη νόησή μου, για να μπορέσω να το μεταβολίσω – να κρατήσω ό,τι θέλω από αυτό και να διώξω από τη μνήμη μου το υπόλοιπο.
Οπότε, καθώς αλληλεπιδρούμε ποικιλοτρόπως με το περιβάλλον, η φυσιολογική αποδόμηση των συστατικών του, προκειμένου να τα μεταβολίσουμε, συνιστά την φυσιολογικά υπάρχουσα επιθετικότητά μας.
Ανάλογα, λοιπόν, με την προθετικότητά μας, η φυσιολογική μας επιθετικότητα αποκτά διαφορετική χροιά: μπορεί να παραβιάσει, να καταστρέψει ή απλώς να στηρίξει την ανταλλαγή ενέργειας με το περιβάλλον μας.
* Όταν ο σκοπός μας είναι να ιδιωτικοποιήσουμε κάτι από το περιβάλλον μας, χωρίς να νοιαζόμαστε για τίποτα άλλο, η επιθετικότητα τυφλώνει, εξυπηρετεί την «αρπαγή» και μπορεί να γίνει βία – κάτι σύνηθες για το είδος μας, ανεξάρτητα από τα επιτεύγματά μας και αυτό που αποκαλούμε «πολιτισμό».
* Όταν όμως η προθετικότητά μας στρέφεται στην ανταλλαγή ενέργειας κατά την επαφή μας με το άλλο μέρος, τότε συμβαίνει κάτι άλλο: σεβόμαστε την ετερότητα και την αυτονομία του, ό,τι και αν είναι αυτό. Μιλώντας για σχέσεις, επιχειρούμε να σχηματίσουμε, τρόπον τινά, «ζευγάρι» με τον άλλον στη διάρκεια της αλληλεπίδρασής μας – δεν εννοώ «να τα φτιάξουμε» και να κάνουμε κάποια σχέση, όπως εννοούμε τη λέξη στην καθημερινότητα· εννοώ να γίνουμε απλώς δύο συμπράττοντα μέρη που αμοιβαία και συνειδητά επιθυμούν να συνθέσουν την όποια μεταξύ τους αλληλεπίδραση, επωφελούμενα αμφότερα από την πολύτιμη ανταλλαγή ενέργειας.
Μπορούμε να γίνουμε ζευγάρι στην επαφή μας με οποιονδήποτε· μπορούμε, ακόμα και αν δεν είμαστε ίσοι ή ισοδύναμοι – λόγου χάρη, ο γονιός με το παιδί ή φίλοι που τους χωρίζουν μεγάλες διαφορές ή ανισότητες.
__________
165. Καίνε τα χείλη μου και η λύπη λάμπει / σταγόνα καθαρού νερού πάνω απ’ τα βάραθρα / τα σκοτεινά γεμάτα χόρτα· μόνο η ψυχή / αναμμένη σαν παλιά εκκλησία / δείχνει ότι θα πεθάνουμε άνοιξη… // Ντιγκ-ντιγκ το χαμομήλι: κουράστηκα να ελπίζω / ντιγκ-ντιγκ το μολοχάνθι: βαρέθηκα ν’ ανησυχώ (Ελύτης, 17)
__________
106 Ο «λευκός νάνος» της σεξουαλικότητας και η υγιής επιθετικότητά της
Στο σεξ ανταλλάσσουμε ενέργεια με τον παρτενέρ μας, όσο και όπως μπορούμε και έως πού έχουμε συμφωνήσει να το κάνουμε. Δεν μας χρειάζεται τίποτε άλλο, πέρα από:
* κοινή συναίνεση,
* αμοιβαία σεξουαλική επιθυμία,
* δημιουργία ζευγαριού, σύμφωνα με όσα σημειώσαμε παραπάνω.
Μπορούμε να είμαστε όποιοι είμαστε, να έχουμε ή να μην έχουμε κάποια άλλη μορφή σχέσης, να διαφέρουμε πάρα πολύ σε ένα σωρό πράγματα (ηλικία, μόρφωση, κοινωνική θέση και οικονομική δύναμη κλπ), να έχουμε ο καθένας το παρελθόν του και το όποιο παρόν του με τις ελευθερίες, τις δεσμεύσεις και τις συμβάσεις του – αρκεί να καταφέρουμε να κάνουμε ζευγάρι εισερχόμενοι στα τοπία της σεξουαλικής μας απόλαυσης.
Ένα ΒΙΝΤΕΟ με τον συγγραφέα να παρουσιάζει
σε ΠΡΩΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ το βιβλίο
Τέλος, θέλω να προσθέσω ότι το βιβλίο αυτό των ερώτων σχετίζεται με άλλο βιβλίο μου,
το οποίο τιτλοφορείται “ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΕΝΑ”
και υπάρχει τόσο ως ΕΝΤΥΠΟ όσο και ως ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ (audio book – αρχεία mp3, WAV, FLAC, AIFF).
[για την περιγραφή αυτού του άλλου βιβλίου στην ιστοσελίδα μου, πατήστε ΕΔΩ]
Στο audio book τα κείμενα αποδίδουν οι ηθοποιοί Κώστας Χατζησάββας και Κλειώ-Δανάη Οθωναίου.
*Μπορείτε να ακούσετε ΕΔΩ τα 6 από τα συνολικά 25 κείμενα του ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΥ βιβλίου και να ενημερωθείτε σχετικά.
Οι “Σημειώσεις για σένα” περιλαμβάνουν 25 μικρά κείμενα (κοντά στο ποιητικό πεζό ή το σύντομο αφήγημα) καθώς και 25 εικόνες.
Ο δε λόγος που αναφέρω τη “συγγένεια” των δύο βιβλίων, είναι γιατί θεωρώ ότι καταπιάνονται
με τα ίδια θέματα, αλλά από διαφορετική οπτική γωνία.
Αν το βιβλίο των ερώτων έχει να κάνει με μία θεωρητική – υπαρξιακή ματιά στις σχέσεις έρωτα, αγάπης και σεξουαλικού πόθου, οι “Σημειώσεις για σένα” είναι μία μάλλον λογοτεχνικού ύφους αναφορά μου στα συγκλονιστικά αυτά φαινόμενα που γυρίζουν τον πλανήτη μας για άπειρους λόγους.
Στο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ
των εκδόσεων PSYCHOLOGY.GR μπορείτε να δείτε
*προσφορές και συνδυασμούς προσφορών όλων των βιβλίων μου*
Το βιβλίο “Σημειώσεις για σένα”
στην ΕΝΤΥΠΗ εκδοχή του:
https://www.psychology.gr/bookstore/simioseis-gia-sena.html
ή/και
ως ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ και να κατεβάσετε τα αρχεία ήχου
https://www.psychology.gr/bookstore/simeioseis-gia-sena-audio.html
(διαθέσιμα από τα μέσα Νοέμβρίου 2022)
Καθώς και το 3ο βιβλίο μου
“Η Σκιά: ο σιωπηλός σύντροφος στο ταξίδι της ζωής”
Επιπλέον πληροφορίες για τη Σκιά και το εσωτερικό μας παιδί,
μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα μου, πατώντας εδώ
Ένα μικρό βίντεο (μόλις 1.26 min) ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΙΑ
και μόνο με ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΟΥ, για το βιβλίο των ΣΚΙΩΝ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Ένα μικρό βίντεο (μόλις 1.21 min) ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΙΑ
και μόνο με ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΟΥ, για το βιβλίο των ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΣΕΝΑ
