PSP – Θεωρητικός κορμός

Με την PSP επιχειρούμε να προσθέσουμε ένα ακόμα βήμα: να φέρουμε τη σωματική δουλειά σε ένα άμεσο και ζωντανό αλληλεπιδραστικό επίπεδο, ΔΙΕΥΡΥΝΟΝΤΑΣ έτσι τη σωματική επίγνωση σε ΣΧΕΣΙΑΚΗ επίγνωση.

Το αποτέλεσμα είναι πως, από τη μία μεριά, σε πλαίσια ατομικής δουλειάς, ό,τι συμβαίνει αποκτά βαθύτερες και διαισθητικότερες διαστάσεις.
Από την άλλη μεριά, σε ομαδικά πλαίσια, γίνεται εφικτή η δυνατότητα να ενσωματωθεί με μοναδικούς τρόπους το συλλογικό και προσωπικό επίπεδο της δουλειάς: ενώ ολόκληρη η ομάδα, ως ένας ενιαίος “οργανισμός”, είναι ενεργή, ταυτοχρόνως, ο κάθε συμμετέχων δουλεύει ΕΠΙΣΗΣ σε προσωπικό επίπεδο.

Αυτή η ενσωμάτωση του ομαδικού με το προσωπικό επίπεδο δουλειάς, συνιστά ένα από τα πιο ισχυρά σημεία οποιασδήποτε χρήσης της PSP.
Επιπλέον, στηρίζει τη γρήγορη και έντονη ζωντάνια του σχεσιακού πεδίου της ομάδας και την αύξηση της ενσυναίσθησης.
Στην πράξη της PSP, η μεθοδολογία ενός τέτοιου προσανατολισμού, βασίζεται σε κάποιες ιδέες. Ενδεικτικά, είναι οι εξής:

Σήμερα, μέσω μιας ολοένα εξελισσόμενης “συνάντησης” ενός φιλοσοφικού ρεύματος που λέγεται “φαινομενολογία” και των νευροεπιστημών, μάθαμε πολλά μερικά εξαιρετικά σημαντικά γνωρίσματα της ανθρώπινης εμπειρίας.
Aυτά τα γνωρίσματα είναι καθοριστικοί “αρμοί” του εννοιολογικού – θεωρητικού σκελετού και της μεθοδολογίας  της PSP. 

… (α) Η εμπειρία μας είναι ένα ολιστικό φαινόμενο στο οποίο ενέχονται σωματικά, συναισθηματικά και νοητικά στοιχεία, καθώς αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο και ερμηνεύουμε αυτές τις αλληλεπιδράσεις.

… (β) Η εμπειρία μας συμβαίνει αυστηρά στο “εδώ και τώρα” – οπότε, κυριολεκτικά “αυτοσχεδιάζεται” από στιγμή σε στιγμή, μέσα από αδιανόητα σύνθετες συνεργασίες νου και σώματος. 

… (γ) Με το συνεχές της εμπειρίας μας χτίζουμε την αυτοσυναίσθησή μας και την προσωπική μας πραγματικότητα: κατασκευάζουμε ένα ψυχολογικό νόημα σχετικά με το ποιοι είμαστε και τι κάνουμε – με το τι σημαίνει το “είμαι μέσα στον κόσμο”. Αυτό το ψυχολογικό νόημα δεν συντίθεται μόνο σε νοητικό (γνωστικό) επίπεδο αλλά εξίσου και σε “συναισθηματικό” (εννοώντας διαφόρων ειδών και διαβαθμίσεων συγκινησιακές διεργασίες και διεγέρσεις).

… (δ) Το σώμα πλέον αναγνωρίζεται ως ένας πολύ σημαντικός παράγοντας των διαδικασιών που αναφέρονται στη σύνθεση της εμπειρίας μας και ειδικά στο θεμελιώδες συγκινησιακό της νόημα. Ειδικότερα, το σώμα:
(δ1) Είναι η κύρια πηγή της βασικής αίσθησης “πρώτου προσώπου” σε οτιδήποτε κάνουμε: σε ό,τι βιώνω, “ξέρω” πως είμαι “εγώ” το υποκείμενο, ο “ιδιοκτήτης” της εμπειρίας μου.
(δ2) Είναι η κύρια πηγή μη συνειδητών βιωματικών στοιχείων που γεννιούνται άμεσα, καθώς ρέει οποιαδήποτε εμπειρία μας· για την ακρίβεια, το μεγαλύτερο μέρος των βιωμάτων μας συνίσταται σε επίπεδο μικροδομής από τέτοια θεμελιώδη, μη λεκτικά και μη συνειδητά στοιχεία,  τα οποία επιδρούν καθοριστικά σε ό,τι τελικά καταλαβαίνουμε και νιώθουμε.
(δ3) “Συνομιλεί” αδιάκοπα με άλλα σώματα, με μη συνειδητούς και μη λεκτικούς τρόπους, καθώς συνδημιουργούμε την εμπειρία μας κατά τις συναντήσεις μας. Αυτό συμβαίνει γιατί διαθέτουμε ειδικά συστήματα νευρώνων και άλλων μηχανισμών, τα οποία συνήθως λέγονται “κατοπτρικά συστήματα”.

Ειδικότερα:
αυτά τα κατοπτρικά συστήματα, σε κάθε περίσταση, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες της σιωπηλής “ενσώματης” επικοινωνίας μας (η λέξη “ενσώματη”, σε όλο αυτό το κείμενο χρησιμοποιείται απλώς για να δηλώσει τη συμμετοχή του σώματός μας).
Επίσης, αυτά τα συστήματα έχουν καθοριστικό ρόλο για το αμοιβαίο χτίσιμο ενός ειδικού και ψυχολογικά αισθητού χώρου “ανάμεσά” μας, σε οποιαδήποτε συνάντησή μας.
Aυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ενσυναίσθηση είναι ενσώματη και γιατί, οι αλληλεπιδράσεις μας δεν ενέχουν μόνο το νου μας αλλά αναπόφευκτα και τη φυσική μας υπόσταση, ακόμα και όταν καθόλου δεν αγγιζόμαστε: η σχεσιακή μας “σκηνή” είναι πάντοτε ένα ενσώματο πεδίο στο “εδώ και τώρα” μας.

Αυτά και πολλά άλλα σημεία συνθέτουν τη μεθοδολογική βάση της PSP, με τις αλληλεπιδραστικές, ενσώματες και αυτοσχεδιαστικές όψεις της “πράξης” της.
Αυτές οι όψεις της PSP στηρίζουν την ιδέα ενός είδους σωματικής δουλειάς, το οποίο ΔΕΝ αναφέρεται μόνο στη σωματική επίγνωση αλλά επίσης στη ζωντανή, άμεση, “ΣΧΕΣΙΑΚΗ” επίγνωση.

 Σε κάθε διαδικασία διαντίδρασης προσώπων η οποία είναι συστηματική (έχει κάποιον στόχο και προϋποθέτει συγκεκριμένους ρόλους), υπάρχει μία θεωρία η οποία οδηγεί μία μέθοδο.
O συνδυασμός τους παράγει μία συγκεκριμένη “πράξη” η οποία είναι η διαδικασία με την οποία “ζωντανεύει” η θεωρία καθώς δρουν, πράττουν, αυτοί που την εφαρμόζουν (Philip Brownell, “Gestalt Therapy: A Guide to Contemporary Practice”, 2010, Springer Publishing).

Η PSP βασίζεται φιλοσοφικά – θεωρητικά σε μία ευρύτερη υπαρξιακή – σχεσιακή αντίληψη και, παράλληλα, χρησιμοποιεί στη μεθοδολογία της την αυτοσχεδιαστική, ενσώματη αλληλεπίδραση και τις εγγενείς δημιουργικές μας ικανότητες.
Έτσι, η θεωρία της PSP έχει να κάνει με τις ακόλουθες περιοχές.

(1) Βασικές υπαρξιακές ιδέες και θεμελιώδεις φιλοσοφικές αρχές στα θεμέλια του θεωρητικού και φιλοσοφικού οικοδομήματος της ψυχοθεραπείας Gestalt.

***Το οικοδόμημα αυτό είναι ένα πολύ πλούσιο αμάλγαμα εννοιών. Ένα σπουδαίο γνώρισμά του είναι το εξής: αν και αρχικά σχηματίστηκε συνδυάζοντας ιδέες και αρχές  προερχόμενες από πολλούς χώρους, εξελίχτηκε έτσι ώστε, σήμερα, να μπορεί να υπερβεί τα αρχικά ψυχοθεραπευτικά του πλαίσια. 

***Έτσι, το σύνολο των ιδεών και αρχών του θεωρητικού κορμού της ψυχοθεραπείας Gestalt, δεν είναι αξιοποιήσιμο μόνο στον ψυχοθεραπευτικό χώρο αλλά και σε άλλα πεδία, στα οποία άνθρωποι συναντιούνται και αλληλεπιδρούν (εκπαίδευση, εργασία, οικογένεια, κάθε είδους σχέσεις, κοινωνικές δομές και πολλούς άλλους τομείς ανθρώπινης διάδρασης). 

***Οπότε, κατά μία έννοια, κάποιες ιδέες της θεωρίας αυτής της προσέγγισης, μπορούν πλέον να γίνουν ένας συγκεκριμένος τρόπος (ανάμεσα σε τόσους άλλους), να βλέπουμε τα πράγματα, τον κόσμο, την προσωπική πραγματικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και όσα συμβαίνουν όταν αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας. 

***Η PSP “δανείζεται” και μεταβολίζει ένα μεγάλο μέρος του θεωρητικού της κορμού ιδέες από τον θεωρητικό κορμό της  θεραπείας Gestalt, πέρα από την ψυχοθεραπευτική τους εφαρμογή – άλλωστε, η PSP μπορεί να λειτουργήσει σε πολλά πεδία και όχι μόνο στο ψυχοθεραπευτικό. 

2) Πρόσφατες εξελίξεις στη νευροφυσιολογία και τη φαινομενολογία.
          ***Αυτές οι εξελίξεις αναφέρονται σε όσα σημειώθηκαν στην προηγούμενη ενότητα:
στο πώς χτίζεται η ανθρώπινη εμπειρία σε επίπεδο τόσο μικροδομής όσο και μακροδομής, την αυτοσχεδιαστική  σύνθεση του “νοήματος” οποιασδήποτε εμπειρίας μας, τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε τη χρονικότητα και δημιουργούμε την αίσθηση του “εαυτού”, τη σημασία των ενσώματων διαδικασιών μας σε ό,τι και αν βιώνουμε είτε μόνοι είτε αλληλεπιδρώντας ζωντανά και άμεσα με άλλους.

(3) Τέσσερις έννοιες που αναφέρονται αποκλειστικά στην PSP.
          ***Οι έννοιες αυτές  επινοήθηκαν ειδικά για να γεφυρώνουν τη θεωρία της PSP με την πράξη στις διάφορες εφαρμογές της και είναι:
(α) το “προσωπικό φιλμ”,
(β) το “μοτίβο”,
 (γ) η “σωματική πρόθεση”,
(δ) ένα ευέλικτο “μοντέλο” σύνθεσης “κινητικών σχεδιασμάτων” (ή: “ασκήσεων” – “πειραμάτων”), για τις εφαρμογές της PSP – το μοντέλο αυτό ονομάζεται “1000+1 ασκήσεις για την αυτοσχεδιαστική ενσώματη αλληλεπίδραση”.

Ενδεικτικά και μόνο, κάποιες επί μέρους θεωρητικές περιοχές που προκύπτουν από τους δύο πρώτους θεωρητικούς κορμούς της PSP, είναι οι εξής:

          ***Αλληλεπιδρώντας στον ενσώματο πεδίο· το συνεχές της “επίγνωσης” (ζώνες, επίπεδα και η σχέση τους με τη συνείδηση)· ο υπαρξιακός διάλογος· το “συντακτικό” των διαδικασιών της επαφής· η φύση και η “παράδοξη θεωρία” της αλλαγής· ο “σχεσιακός εαυτός”· ο “μέσος τρόπος” της εμπειρίας μας·  αντιθέτων· αρχές της “φαινομενολογικής θεωρίας πεδίου” και της “φαινομενολογικής μεθόδου”.
          ***Το “σώμα αντικείμενο” και το “βιωμένο σώμα”· χρονικότητα και μικροδομή της ανθρώπινης εμπειρίας και η ενσώματη βάση τους· χρόνος-εγκέφαλος-συναισθήματα.
          ***Χτίζοντας το “νόημα”: η συνειδητή και μη “ατζέντα” της εμπειρίας.
          ***Η αυτοσχεδιαστική υφή της φυσικής πραγματικότητας, της ζωής και της εμπειρίας· διεγείροντας τις τεράστιες δυνατότητες της  δημιουργικής φαντασίας· η “αυτο-οργάνωση” και η “εντροπία” στη φύση, στη ζωή, στη ροή της εμπειρίας και στις αλληλεπιδράσεις μας.
          ***Η πολυφωνική, πολυρυθμική και πολυχρονική φύση της εμπειρίας· πώς οι “μονάδες” της εμπειρίας μας συναρθρώνονται και “αναδιπλώνονται” στον εαυτό τους για να σχηματίσουν τις μεγάλες αλυσίδες των σύνθετων βιωμάτων μας· πώς συνεργάζονται η μικροδομή και η μακροδομή της εμπειρίας μας για να παράγουν την αίσθηση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.
          ***Λεκτική και μη λεκτική αφήγηση· δια-υποκειμενικότητα, ο “ενδιάμεσος χώρος”, η ενσώματη ενσυναίσθηση κλπ.

          ***Η λέξη “Process” (το αρχικό “P”), που σημαίνει “διαδικασία”, παραπέμπει στην ιδέα της διαρκούς κίνησης, της σχέσης, της αλλαγής, στο κάθε συστατικό του σύμπαντος.

          ***Η λέξη “Stage” (το αρχικό “S”), που κυριολεκτικά σημαίνει “σκηνή”, νοείται πέρα από τη συνήθη συσχέτισή της με το θέατρο (δηλαδή, ως ένας γεωγραφικά οριοθετημένος χώρος στον οποίο εξελίσσονται καλλιτεχνικά δρώμενα). Στην PSP, η “σκηνή” αναφέρεται σε ένα σχεσιακό “πεδίο”, σε ό,τι συμβαίνει ανάμεσά μας όταν αλληλεπιδρούμε.

Επίσης, σήμερα γνωρίζουμε ότι σε κάθε στιγμή, κάθε βήμα αυτών των αλληλεπιδράσεων:
(α) προκύπτει αυτοσχεδιαστικά, από το αμέσως προηγούμενο, ενώ ταυτόχρονα,
(β) συνδέεται έμμεσα με όλα όσα συνέβησαν μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Οπότε:
η λέξη “σκηνή” στην PSP μας παραπέμπει τελικά σε μία γενικότερη αντίληψη ενός πεδίου σχέσεων, μέσα στο οποίο αναπτύσσεται βήμα-βήμα και ούτως ή άλλως αυτοσχεδιαστικά, η οποιαδήποτε αλληλεπίδρασή μας. 

          ***Η λέξη “Praxis” (“πράξη”- το τελευταίο “P”), παραπέμπει σε ένα είδος δυναμικής “γέφυρας” ανάμεσα στη “διαδικασία” (“Process”) και το “πεδίο” (“Stage”).
Η “πράξη”, στην PSP είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού της θεωρίας και της μεθοδολογίας της (βλ. την αρχή της προηγούμενης ενότητας).

Ωστόσο, η λέξη “Praxis”, στην PSP συνιστά και μία αναφορά στην Αριστοτελική φιλοσοφία, στην οποία είναι η “πράξη” που παράγει την υποκειμενική πραγματικότητα.
Αν εμβαθύνουμε λίγο σε αυτήν την ιδέα, μπορούμε να αντιληφθούμε την “πράξη” ως πειραματισμό και απόκριση στο “εδώ και τώρα” των εξελισσόμενων γεγονότων (δοκιμάζω να “κάνω” κάτι επειδή αποκρίνομαι  σε κάτι άλλο και έτσι συνθέτω τον υποκειμενικό μου μικρόκοσμο). Οπότε, “πράξη” σημαίνει ένα διαρκές “γίγνεσθαι”, σημαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι μόνο αδρανείς δομές αλλά, επίσης, εξελισσόμενες διαδικασίες σχέσεων.

Ας πούμε, “βλέπω”, στην προσέγγιση Gestalt, είναι μία διαδικασία· είναι ρήμα, μία πράξη που διαφέρει από αυτό το οποίο βλέπω (το αντικείμενο, το ουσιαστικό). Στη φιλοσοφία Gestalt δεν ενδιαφερόμαστε μόνο για το γνωστικό σχήμα που αποκτά η εμπειρία στο νου μας, αλλά επίσης (και κυρίως) για την “πράξη”, το “πώς”, τον τρόπο με τον οποίο τα γεγονότα της ζωής “μεταποιούνται” σε προσωπική εμπειρία.
Σε αυτόν τον φιλοσοφικό προσανατολισμό, “βιώνω” είναι η αδιάκοπα εξελισσόμενη διαδικασία της ίδιας της ζωής·  είναι να συμμετέχω ζωντανά στη ζωή αντί να σκέφτομαι απλώς “περί” της ζωής· είναι να ανα-δημιουργώ με ευθύνη τον εαυτό μου ξανά και ξανά καθώς κυλά η ζωή μου, μέσω της “πράξης” κατά το κύλισμά της.

Έτσι, το τελευταίο “P” στην PSP αποσκοπεί και στο να φέρει στο προσκήνιο αυτές τις ιδέες, περί της άμεσης “πράξης” που προϋποθέτει η αδιάκοπη ροή της εμπειρίας μας.

Υπάρχουν πολλά που δεν είναι και δεν κάνει η PSP. Για παράδειγμα:
…δεν αποτελεί κάποιο σύστημα ψυχοθεραπείας και ούτε συνιστά κάποια πρόταση αυτού του είδους,
…δεν είναι κάποιο σύστημα σωματικής ψυχοθεραπείας
…ούτε κάποιας μορφής θεραπεία ή ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης,
…δεν είναι κάποια “παραλλαγή” της θεραπείας Gestal
…δεν είναι μια θεωρία θεάτρου και δραματουργίας,
…δεν είναι ταυτόσημη, ως προσέγγιση, στη δομή, τη μεθοδολογία και τους στόχους της, με τη δραματοθεραπεία, τη χοροθεραπεία, τη μουσικοθεραπεία, το ψυχόδραμα, την εμψύχωση και το θεατρικό παιχνίδι,
…ούτε συνιστά μία παραλλαγή του Playback Θεάτρου (μία ξεχωριστή μορφή σκηνικού αυτοσχεδιασμού που δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1970 από τον Jonathan Fox και τους συνεργάτες του), παρόλο τον σημαντικό ρόλο που το Playback έπαιξε στη δημιουργία της.

Από όλους αυτούς τους χώρους η PSP αντλεί διάφορα στοιχεία, τα οποία ενοποιεί και συνδυάζει, μετασχηματίζοντάς τα στα δικά της συστατικά.

Όμως υπογραμμίζεται πως η PSP μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί στους ίδιους αυτούς τους χώρους, βλέποντάς τους ως πεδία εφαρμογής της.
Οπότε, σε τέτοιες περιπτώσεις, για παράδειγμα:
…η PSP μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θεραπεία Gestalt ως ένας επιπρόσθετος τρόπος αντίληψης και εφαρμογής της δουλειάς με το σώμα.
…ανάλογα, όταν η PSP εφαρμόζεται στο Playback Θέατρο, μπορεί να διευρύνει σημαντικά τη θεωρία, την πράξη και την εκπαίδευση, “διαβάζοντας” τις βασικές του όψεις μέσα από τις δικές της εννοιολογικές αντιλήψεις και τις μεθοδολογικές της προτάσεις.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ για την PSP

ΕΛΛΗΝΙΚΑ:
**Η “άσκηση του ΜΟΤΙΒΟΥ” στην PSP {βίντεο σε 1ο πρόσωπο}
**Σειρά ΔΙΑΦΑΝΕΙΩΝ για το τι είναι η PSP {βίντεο, χωρίς λόγια}

ΑΓΓΛΙΚΑ:
**The “MOTIF exercise” [text]: a coral concept in PSP (full description)
**The “SHARING” and the “MATRIX” variations of the “MOTIF exercise” [text] – (full description)
**The concept of the “PERSONAL FILM” [text]: another one of the coral ideas in PSP – (full description)
**A 6min INTRODUCTION to PSP {video in first person}

Με δυο λόγια:

Η PSP είναι μία πρόταση – προσέγγιση με στόχο την υποστήριξη των διαφόρων πεδίων στα οποία βρίσκει εφαρμογή ως ένα επιπρόσθετο εργαλείο.
Διαθέτει έναν θεωρητικό – φιλοσοφικό κορμό, στόχους και μία μεθοδολογία στην πράξη της.  
Λειτουργεί ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο, μία επιπρόσθετη δεξιότητα, για την ανάπτυξη της επίγνωσης.

Η PSP προσδιορίζεται ως «προσέγγιση», και όχι ως «μέθοδος».

Μια «μέθοδος» παραπέμπει κυρίως σε πολύ συγκεκριμένα βήματα με ορισμένη αλληλουχία, μάλλον αυστηρή, για να κάνεις κάτι, χωρίς να νοιάζεται για το πλαίσιο ιδεών, από το οποίο απορρέει η πράξη μέσω της οποίας εφαρμόζεται η μέθοδος.

Όμως η PSP, ως «προσέγγιση», είναι ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει δυο πράγματα μαζί: 
** (α) τόσο συγκεκριμένες φιλοσοφικές – θεωρητικές ιδέες και αρχές ως βάση, όσο και 
** (β) το ότι στην πράξη τείνει σε ορισμένο, εφαρμοσμένο στόχο (την ανάπτυξη της επίγνωσης) μέσα από τη μεθοδολογία της – δηλαδή, μέσα από κατάλληλα δομημένες ακολουθίες ενεργειών.