***Το θεωρητικό μέρος αυτού του κειμένου βασίζεται σε υλικό του βιβλίου μου “Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ: ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ”.
Μέχρι περίπου τα μέσα του προηγούμενου αιώνα,
θέλαμε να έχουμε τη βεβαιότητα πως η ύπαρξή μας είναι μία άυλη και αυθύπαρκτη ουσία, ένα άυλο υποκείμενο που απλώς κατοικεί στο σώμα μας.
Λες και η αόρατη αυτή οντότητα που είμαστε πλέει στις έλικες του εγκεφάλου μας και θωρεί τον κόσμο μέσα από τις σχισμές των ματιών μας. Λες και το σώμα μας είναι μία υλική «στολή» που φορά η ψυχή μας (όπως και αν την ορίζουμε).
Μάλιστα, συχνότατα, αυτή η «στολή», το σώμα μας, θεωρούνταν βάρος. Μία ισχυρότατη αντίληψη περί πνευματικού προχωρήματος, έλεγε ότι, για να εξελιχτούμε πνευματικά, θα έπρεπε να απαλλαγούμε από το σώμα μας και τους κάθε λογής πειρασμούς που μας κρατούν «χαμηλά» (φυσικά η επίδραση του χριστιανισμού και της εκκλησίας ήταν τεράστια σε όλην αυτήν την πόλωση).
Άλλωστε, μέχρι και στις μέρες μας, είναι συνηθισμένη η έκφραση: «δεν μπορεί, είμαστε κάτι παραπάνω από το υλικό μας κομμάτι…»
Με άλλα λόγια, ο δυϊσμός πνεύματος και ύλης
καθώς και η αντιπαλότητά τους, ήταν στη φιλοσοφία μείζον ζήτημα για εκατοντάδες χρόνια και αφορμή τεράστιας και εντονότατης διαμάχης με σοβαρότατες κοινωνικοπολιτικές αντανακλάσεις.
Τα πράγματα όμως άλλαξαν ριζικά. Κι αυτό, λόγω της σημερινής νέας γνώσης μας μέσω των δεδομένων που παρέχει η νευροβιολογία και της σχέσης τους με το φιλοσοφικό ρεύμα της φαινομενολογίας – σύμφωνα με την οποία πρώτα βιώνουμε άμεσα και μη συνειδητά τον κόσμο με το σώμα και τις αισθήσεις μας και, μετά, σχηματίζουμε την εικόνα του στον νου μας.
Το σώμα μας λοιπόν δεν είναι απλά ο ναός της ψυχής μας (όπως και αν την ορίζουμε). Το σώμα μας δεν «φιλοξενεί» απλώς κάποια άυλη υπόσταση την οποία, μέχρι πρόσφατα, θεωρούσαμε πυρήνα της ύπαρξής μας.
Σήμερα, έχουμε πλέον όλα τα δεδομένα για να ισχυριστούμε πως αυτό που ο καθένας μας βιώνει ως τον προσωπικό του κόσμο, δεν επιπλέει μετέωρο στο πουθενά.
Όπως ο όγκος κάθε νησίδας αναδύεται από τα βάθη του ωκεανού, η ιδιωτική μας πραγματικότητα αναδύεται ψηφίδα την ψηφίδα καθώς αλληλεπιδρούμε με τη φυσική πραγματικότητα.
Και αυτή η μετατροπή ΔΕΝ συμβαίνει αφού τα ερεθίσματα που βομβαρδίζουν τις αισθήσεις μας φτάσουν στον εγκέφαλό μας, αλλά πολύ ΠΡΙΝ. Αρχίζει κιόλας να συμβαίνει από τη στιγμή κατά την οποία το σώμα μας πρωτο-υποδέχεται την ασταμάτητη καταιγίδα αισθητηριακών μηνυμάτων.
Δηλαδή, το σώμα φιλτράρει (προ-επεξεργάζεται) την πληροφορία που συλλαμβάνουν οι αισθήσεις μας, προτού καν αυτές φτάσουν στις νευρωνικές ζούγκλες του εγκεφάλου, ο οποίος αδυνατεί να επεξεργαστεί πληροφορία που δεν είναι φιλτραρισμένη από το σώμα μας. Επίσης, το σώμα μετα-επεξεργάζεται τα σήματα που στέλνει ο εγκέφαλος στις ανατομικές μας δομές, προτού καν αυτές οι εντολές προκαλέσουν κάποιο αποτέλεσμα κίνησης, δράσης.
Τελικά, προηγείται η άμεση σωματική εμπειρία και μετά η εμπειρία αυτή εισέρχεται στη συνείδηση και τον νου μας.
Πρώτα αντιδρά το σώμα μου στο δροσερό αεράκι και μετά καταλαβαίνω με τον νου και τη συνείδησή μου ότι με φυσάει το αεράκι. Αν δεν έχω το σώμα μου δεν υπάρχει τίποτα που να με κάνει να νιώσω κανενός είδους αεράκι ή και τυφώνα ακόμα.
Κοντολογίς, το σώμα μας ήδη «παράγει» αθόρυβα και υπογείως πραγματικότητα από την πρώτη κιόλας στιγμή που ακόμα και η ελάχιστη ανάσα μας, μας συνδέει με τον κόσμο αυτόν. Επιπλέον σμιλεύει, επίσης αθόρυβα και υπογείως, ό,τι του λέει ο εγκέφαλός μας να κάνει, προτού αυτό γίνει πράξη.
Όταν φαντάζομαι το πόδι μου να σηκώνεται και του στέλνω μήνυμα να σηκωθεί, αυτό που βλέπω να γίνεται δεν είναι απλώς αποτέλεσμα αυτών των μηνυμάτων, δεν είναι απλώς η υλοποίηση κάποιας εικόνας που φτιάχτηκε στον εγκέφαλό μου. Είναι όλα όσα περιλαμβάνει αυτή η εικόνα, επεξεργασμένα όμως σιωπηλά από το σώμα μου, προτού γίνουν κίνηση.
Σε κάθε περίπτωση, η υποκειμενική μας πραγματικότητα (καθώς και η ίδια μας η αυτο-συνείδηση ή αυτο-συναίσθηση) είναι «ενσώματη» – δεν εννοώ ότι έχει σώμα, αλλά βασίζεται απολύτως στο σώμα μας και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τα κύτταρα και τους χυμούς των σωμάτων μας.
Επίσης, η δυνατότητα
να συλλαμβάνουμε έννοιες, να κατηγοριοποιούμε, να συγκρίνουμε και να αναπτύσσουμε συλλογισμούς, όλες αυτές οι όψεις της γνώσης, σχετίζονται με τη σωματική μας υπόσταση. Οι νοητικές μας καταστάσεις (προθέσεις, πεποιθήσεις, επιθυμίες), δεν είναι απλά ή καθαρά νοητικές. Δηλαδή, δεν είναι άυλες σκιές, που πλέουν μέσα στο κεφάλι μας. Είναι σωματικές καταστάσεις «που εκφράζονται με σωματικές στάσεις, κινήσεις, χειρονομίες, εκφράσεις και δράσεις (Gallagher & Zahavi, 2012, σ. 167). Το σώμα μας συμβάλλει στο ότι ο κόσμος δεν βιώνεται στατικά αλλά ως ένα σύνολο δυνατοτήτων, που καθορίζονται από τον διαρκή συσχετισμό των ευκαιριών που παρέχει το περιβάλλον και των κιναισθητικών μας ικανοτήτων.
Έτσι, το σώμα, όχι μόνο δεν θεωρείται ως αποσχισμένο από το υποκείμενο που διαμορφώνει την όποια γνώση του κόσμου, αλλά θεωρείται το ίδιο ως το πρωταρχικό γνωστικό υποκείμενο. Το σώμα είναι η βάση ακόμα και των πιο μεγαλόπνοων νοημάτων που συλλαμβάνουμε, των βαθύτερων και συγκλονιστικότερων συναισθημάτων που μπορούμε να νιώσουμε.
Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε το πνεύμα από την ύλη μας.
Οτιδήποτε ψυχολογικά ή πνευματικό βιώνουμε είναι άρρηκτα δεμένο με την υλική μας υπόσταση.
Το σώμα μας δεν καθόλου μια απλή στολή ούτε και άγκυρα που μας κρατά «κάτω» πνευματικά.
Ο καθένας μας είναι ένα αδιάσπαστο όλον ύλης και όλων όσων βιώνει ως πνεύμα – και ο δυϊσμός ύλης και πνεύματος δεν υπάρχει πια, δεν έχει πλέον κανένα απολύτως νόημα…
Το σώμα μας και ο νους μας είναι συνεργάτες.
Συνυπάρχουν και παράγουν όχι μόνο τα βιώματά μας αλλά και την πρωταρχική μας αυτοσυναίσθηση μας (την ικανότητά μας να αρθρώνουμε «εγώ είμαι»).
Αν το σώμα μας διαλυθεί και υποθέσουμε ότι η συνειδητότητά μας εξακολουθεί να υπάρχει σε κάποια άλλη διάσταση ή πραγματικότητα, η αίσθηση της ύπαρξής μας δεν θα είναι η ίδια με αυτήν που έχουμε στη συγκεκριμένη φυσική πραγματικότητα αυτής της γης.
Δεν μπορεί να είναι η ίδια, γιατί θα απουσιάζει το υλικό μας κομμάτι χωρίς το οποίο δεν μπορούμε να έχουμε καμία εμπειρία και καμία αυτοσυναίσθηση – τουλάχιστον σε αυτό το εξελικτικό μας στάδιο.
Όταν κάτι αλλάζει στο σώμα, αμέσως αλλάζει και η εμπειρία του κόσμου.
Το σώμα μας δεν τοποθετείται στο κόσμο όπως ένα ουδέτερο αντικείμενο επάνω σε ένα τραπέζι, αλλά είναι κυριολεκτικά ενσωματωμένο στο περιβάλλον.
Κι ακόμη, το περιβάλλον δεν είναι απλώς ο νεκρός χώρος όπου εκτελούνται οι πράξεις μας. Το περιβάλλον άμεσα και έμμεσα ρυθμίζει το σώμα, έτσι ώστε αυτό, κατά μία έννοια, καθίσταται η έκφραση ή αντανάκλαση του περιβάλλοντος. […] Το περιβάλλον φέρνει στο προσκήνιο έναν συγκεκριμένο σωματικό τρόπο ώστε το σώμα να συνεργάζεται με το περιβάλλον και να εμπεριέχεται σε αυτό. […] Όσον αφορά στο “εσωτερικό περιβάλλον” του σώματος […] είναι απλώς μία εσωτερικευμένη μετάφραση και συνέχεια του “εξωτερικού” περιβάλλοντος (Gallagher & Zahavi, σ. 156).
Τέλος, το σώμα μας, γίνεται η «φωνή» των εμπειριών μας, αφηγείται διαρκώς στο περιβάλλον του την ιστορία οποιασδήποτε κατάστασης επαφής μας με τον κόσμο. Κατά κάποιον τρόπο “φωνάζει” για να ακουστεί από κάποιο άλλο σώμα (Appel-Opper, 2008) και κατά τη Miller (2006), δεν «ξεχνά» ποτέ, κυριολεκτικά ποτέ…
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
Το κείμενο αυτό είναι κατάλληλα διαμορφωμένο ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ του βιβλίου μου:
“Ο χορός των θαυμάτων: τα μεγάλα ταξίδια στα μικρά βήματα” (2η έκδοση, 2019, Εργαστήρι Εντύπου)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Appel-Opper, J. (2008). Relational living body to living body communication. British Journal of Psychotherapy Integration, 5 (1): 49-56.
Gallagher, S., Zahavi, D. (2012) The Phenomenological Mind. Routledge. London and New York
Miller, A. (2006). Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας (Ε. Αλεξοπούλου, μετάφρ.). Αθήνα: Ροές.
Miller, A. (2010). The body never lies: The lingering Effects of hurtful parenting. New York: W. W. Norton & Company.
Θέμελης, Γ. (1970). De Rerum Natura. Στο Ποιήματα ΙΙ. Θεσσαλονίκη. Ιδιωτική έκδοση.