σημείωση:
***Το κείμενο αυτό βασίζεται σε υλικό από το βιβλίο μου « “Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ: ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑ ΒΗΜΑΤΑ”.
***Ό,τι ακολουθεί είναι στην ουσία το 1ο Μέρος μιας πολύ γενικής εισαγωγής με δύο αυτόνομα αλλά θεματικά συγγενή άρθρα μου.
Το θέμα της είναι η τεράστια σημασία των μοντέλων της φυσικής πραγματικότητας, επάνω στα οποία στηρίζουν την ψυχοθεραπευτική τους πράξη οι διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις.
Ξεκινούμε, εδώ, από τα παλαιότερα μοντέλα και, στο 2ο Μέρος, το οποίο είναι το άρθρο μου: «Ψυχοθεραπεία και μοντέλα της φυσικής πραγματικότητας (2) – το το νέο: η μετα-πραγματικότητα και ο δυναμικός ρεαλισμός», περνούμε στα νεότερα μοντέλα του κόσμου, επάνω στα οποία στηρίζονται οι περισσότερες σύγχρονες ψυχοθεραπείες (τουλάχιστον οι ανθρωπιστικές).
***Το άρθρο αυτό διαμορφώθηκε για να αναρτηθεί στην πύλη της ψυχολογίας PSYCHOLOGY
Α. Η σημασία της εικόνας του κόσμου στην οποία στηρίζεται η ψυχοθεραπευτική πράξη
Οι άνθρωποι έχουμε την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τόσο τον κόσμο όσο και εμάς τους ίδιους. Δημιουργούμε μοντέλα του κόσμου, σύμφωνα με τα οποία βλέπουμε τα πράγματα και ενεργούμε. Οπότε, τα πρίσματα μέσα από τα οποία βλέπουμε τον κόσμο, μοιραία καθορίζουν και το πώς βλέπουμε εμάς τους ίδιους, τον Άλλον και τη σχέση μας μαζί του (Spinelli, 2005).
Έτσι, όλες οι συγκροτημένες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις βασίζονται επίσης σε κάποια επιλεγμένα μοντέλα της φύσης και του ανθρώπου, σύμφωνα με τα οποία ορίζουν στην ψυχοθεραπευτική πράξη στόχους, δομές και μεθοδολογία. Δηλαδή, κάθε σοβαρό ψυχοθεραπευτικό σύστημα διαθέτει κάποια φιλοσοφικά θεμέλια – κάποιες επιλεγμένες ιδέες («αρχές») σχετικά με το πώς συμβαίνουν τα πράγματα και πώς σχετίζονται μεταξύ τους (Crocker, όπως παραπέμπει ο Brownell, 2010, σ. 8). Με άλλα λόγια, κάθε συγκροτημένη ψυχοθεραπεία, βασίζεται σε ορισμένες φιλοσοφικές παραδοχές για το τι θεωρεί σχετικά με τη φύση, τη ζωή, τη φυσική και εσωτερική μας πραγματικότητα, τους σκοπούς, την ευημερία και τις αλληλεπιδράσεις της ανθρώπινης ύπαρξης κοκ (βλ. σχετικό άρθρο μου «Στα στοιχειώδη, αλλά διόλου αυτονόητα (1): ψυχοθεραπεία και ψυχοθεραπευτής»).
Οπότε, ποια είναι η «εικόνα» του κόσμου επάνω στην οποία στηρίζεται οποιαδήποτε υπεύθυνα δομημένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό, γιατί ορίζει και την πράξη της. Από αυτήν την εικόνα απορρέουν και οι ευρύτερες αντιλήψεις των διαφόρων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων για το «είμαι», το «υπάρχω», το «εγώ», το «εσύ», το «εμείς», το «αλλάζω», το «σχετιζόμαστε» το «μαζί», το «συναντιόμαστε». Οπότε, ψυχοθεραπείες που θεωρούν διαφορετικά την έννοια της «αλλαγής» ή τους τρόπους με τους αυτή επιτυγχάνεται, θα έχουν και διαφορετικούς στόχους, δομή και μεθοδολογία.
Για παράδειγμα, ψυχοθεραπείες που στηρίζονται σε αυστηρές σχέσεις αίτιου – αιτιατού (στον «μηχανιστικό ντετερμινισμό», για τον οποίο θα μιλήσουμε αμέσως παρακάτω), βλέπουν εντελώς διαφορετικά τον άνθρωπο και τον κόσμο από τις λεγόμενες «ανθρωπιστικές» ψυχοθεραπείες. Κάποια από τα κύρια και κοινά φιλοσοφικά γνωρίσματα των τελευταίων, είναι η «σχετικότητα» (ο σεβασμός στην υποκειμενική αντίληψη και την προσωπική πραγματικότητα του καθενός μας) καθώς και η «σχεσιακότητα» (η αναγνώριση της διαρκώς μεταβαλλόμενης σχέσης όλων με όλα). Τα δύο αυτά γνωρίσματα αναφέρονται σε μία εντελώς νέα εικόνα του κόσμου, φιλοσοφικά, η οποία βασίστηκε στα συγκλονιστικά άλματα της Φυσικής από τις αρχές ακόμα του περασμένου αιώνα. Η εικόνα αυτή (ο λεγόμενος «δυναμικός ρεαλισμός), οδηγεί σε εντελώς άλλη ψυχοθεραπευτική πράξη από τις ψυχοθεραπείες που στηρίζονται στον »μηχανιστικό ρεαλισμό».
Αν λοιπόν η ψυχοθεραπεία ασχολείται με τον άνθρωπο «μέσα» στον κόσμο, γεννιέται για κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση το ερώτημα «ναι, ο άνθρωπος ‘μέσα’ στον κόσμο, αλλά σε ποιον ακριβώς κόσμο;»
Προσωπικά, θεωρώ απολύτως αναγκαίο τόσο για τον ψυχοθεραπευτή όσο και για τον πελάτη (με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βάθος) να είναι σαφώς ονομασμένη αυτή η νέα εικόνα της φυσικής πραγματικότητας, στην οποία στηρίζεται η κοινή τους δουλειά.
Για τον ψυχοθεραπευτή είναι σημαντικό, διότι οφείλει να γνωρίζει σε βάθος και στις ρίζες τους τις φιλοσοφικές παραδοχές επάνω στις οποίες κάνει ό,τι κάνει με τον πελάτη του, ώστε να γνωρίζει πάρα πολύ καλά και τα εργαλεία του: ποια είναι, γιατί και πώς και πότε τα χρησιμοποιεί και να μην κάνει εμπειρικές και τυχάρπαστες παρεμβάσεις. Είναι όμως σημαντικό και για τον πελάτη, ο οποίος, γνωρίζοντας ως κάποιον βαθμό ένα συνολικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η ψυχοθεραπευτική διαδικασία, αποκτά μια ιδέα για τη φύση και τα όριά της. Έτσι, όχι μόνο γίνεται πιθανώς πιο συνεργάσιμος ο ίδιος αλλά και συνειδητοποιεί ότι μπορεί να ασκεί το δικαίωμά του να ρωτά τον ψυχοθεραπευτή του για την προσέγγιση με την οποία δουλεύει, την εκπαίδευσή του, τη φιλοσοφία του κλπ.
Υπενθυμίζω πως ό,τι έπεται είναι μόνο το 1ο Μέρος της πολύ γενικής εισαγωγής που συνιστούν δύο άρθρα μου για την τεράστια σημασία των μοντέλων της φυσικής πραγματικότητας, επάνω στα οποία στηρίζουν την ψυχοθεραπευτική τους πράξη οι διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις.
Β. Η φυσική πραγματικότητα με το πρίσμα του ρεαλισμού και του «μηχανιστικού ντετερμινισμού»
Το είδος μας, λόγω του εξελικτικού δώρου της σκέψης και τη συνείδησης, το oποίο μας προσδίδει την ικανότητα να παρατηρούμε εμάς και τα πράγματα, βασανίζεται καθοριστικά από το ερώτημα αν αυτό που αντιλαμβανόμαστε να υπάρχει “εκεί έξω”, όντως υπάρχει εκεί – δηλαδή, αν είναι «αντικειμενικά» πραγματικό (Spinelli, 2005).
Μέχρι τις αρχές (και για πολλούς, μέχρι σχεδόν τα μισά του 20ου αιώνα), οι προβληματισμοί μας για το σύμπαν και τη φυσική πραγματικότητα στηριζόταν στον πυρήνα μιας κοσμοαντίληψης, η οποία κατέστη για αιώνες ακλόνητη και αυτονόητη βεβαιότητα.
Τελικά, φάνηκε ότι δεν ήταν παρά ένα αμάλγαμα υποθέσεων τις οποίες αυθαίρετα μετατρέπαμε σε αξιώματα λόγω άγνοιας, έλλειψης τεχνολογικής υποδομής, αλλά και της ανάγκης να ξορκίζουμε τους βαθύτερους τρόμους μας μπροστά στο άγνωστο θεωρώντας ότι η γη μας και το είδος μας είναι το κέντρο του σύμπαντος. Ο πυρήνας αυτός, ως φιλοσοφικό σύστημα, ονομάστηκε γενικά «ρεαλισμός» και συνδέθηκε με το όλο πνεύμα των αναζητήσεων της τότε φυσικής (η οποία αποκαλείται συχνά «νευτώνεια φυσική» ή, για κάποιους και «κλασική φυσική»). Οι βασικές πεποιθήσεις του ρεαλισμού θα μπορούσαν να συνοψιστούν, πολύ γενικά, στα ακόλουθα σημεία.
*** Πεποίθηση 1η:
Ο κόσμος αποτελείται από πραγματικά στοιχεία που υπάρχουν ανεξάρτητα από τη γνώση μας γι’ αυτά. Στη δυαδική αυτή αντίληψη, εμείς και τα πράγματα υπάρχουμε ξεχωριστά, δηλαδή τα πράγματα υφίστανται αντικειμενικά και ανεξάρτητα από εμάς. Εμείς, στεκόμαστε απέναντί τους και μπορούμε να παρατηρούμε εξ αποστάσεως τις φυσικές τους ιδιότητες χωρίς να σχετιζόμαστε με ό,τι παρατηρούμε. Επίσης, οι διαδικασίες με τις οποίες τα γνωρίζουμε δεν επιδρούν στο πώς τα μορφοποιούμε στο νου μας. Τα πράγματα είναι «υποστάσεις» (“substances” – Smerlak, 2006) που μας περιμένουν να τις ανακαλύψουμε. Κατά συνέπεια, ο Άλλος είναι επίσης κάτι που μπορούμε να βάλουμε στον πάγκο του εργαστηρίου μας, να τον εξερευνήσουμε από απόσταση και να τον γνωρίσουμε πλήρως, ως ουδέτεροι μελετητές του. «Εγώ ξέρω τι θέλεις να κάνεις… Μην επιμένεις, είναι φανερό… ναι, σ’ ακούω, αλλά εγώ σε ξέρω, πάντα έτσι κάνεις…»
*** Πεποίθηση 2η:
Είμαστε σε θέση, με το νου, τις αισθήσεις και τα διαρκώς εξελισσόμενα εργαλεία μας, να έχουμε άμεση πρόσβαση σε αυτόν τον ανεξάρτητο από εμάς κόσμο. Οι υποθέσεις μας για τη φυσική πραγματικότητα δεν είναι απλά θεωρίες για τη φύση, αλλά προϋπάρχοντες «νόμοι» που εμείς καταφέραμε να ανακαλύψουμε, αποκαλύπτοντας την «αληθινή» ουσία των πραγμάτων (Πέτρος Καϊναδάς, 2016, προσωπική επικοινωνία). Μπορούμε συνεπώς να εισδύσουμε στα άδυτα της ψυχής του Άλλου και να γνωρίσουμε «αντικειμενικά» τι ακριβώς συμβαίνει εκεί μέσα.
Μία συνέπεια αυτής της θέσης, είναι να προσπαθήσουμε να του επιβάλλουμε αυτό που εμείς νομίζουμε ότι χρειάζεται, «για το καλό του» – εφόσον εμείς μπορούμε να γνωρίζουμε τον Άλλον καλύτερα από ό,τι ο ίδιος τον Εαυτό του. Ας θυμηθούμε τη ματιά πολλών ενηλίκων για τα παιδιά «μα σκέψου λίγο, δες τι γίνεται γύρω σου, αν πας σ’ αυτή σχολή θα πεινάσεις», «αυτός σε καταστρέφει, δεν κάνει για σένα» ή και τις προφάσεις της εισβολής πολλών μεγάλων δυνάμεων σε «υποανάπτυκτες» χώρες για «το καλό τους».
*** Πεποίθηση 3η:
Ο ρεαλισμός έχει μία χαρακτηριστική θέση όσον αφορά τις σχέσεις αιτιότητας. Η «αρχή της αιτιότητας», γενικότερα, αναφέρεται στη σύνδεση δύο καταστάσεων όταν η δεύτερη προκύπτει λόγω της πρώτης, σχετίζοντας έτσι ένα φαινόμενο με τους παράγοντες που το προκαλούν. Ο όρος «αιτιοκρατία» («ντετερμινισμός») αναφέρεται στους τρόπους και τους νόμους σύμφωνα με τους οποίους εκφράζεται η αιτιακή σχέση.
Στο ρεαλισμό, από τη στιγμή που η φυσική πραγματικότητα είναι προδομημένη και αυτόνομη, για να προϋπάρχει αντικειμενικά, ανεξάρτητα από την παρατήρησή της από εμάς, τα πράγματα πρέπει να συνδέονται με απόλυτες σχέσεις αιτίου και αποτελέσματος («μηχανιστικός ντετερμινισμός»). Δηλαδή, ένα αίτιο μπορεί να φέρει πάντα ένα, ίδιο, συγκεκριμένο και μοναδικό αποτέλεσμα (αίτιο και αποτέλεσμα είναι ευθέως ανάλογα μεταξύ τους, συνεπώς, αν αλλάξει κατά ένα ποσοστό το αίτιο, αλλάζει κατά το ίδιο ποσοστό και το αποτέλεσμα). Λόγω αυτής της τόσο χαρακτηριστικής αρχής που χαρακτηρίζει τον ρεαλισμό, μπορούμε να πούμε ότι ο ρεαλισμός είναι μία καθαρά μηχανιστική επιστημολογία.
Όταν ένα φυσικό σύστημα προχωρά στη βάση του «μηχανιστικού ντετερμινισμού», λέγεται «γραμμικό» και, σε ένα σύστημα αυτού του είδους, το πέρασμα από κατάσταση σε κατάσταση είναι προβλέψιμο. Η αλυσιδωτή σχέση ισχύει ανεξάρτητα από τη φορά που ακολουθούμε: από το αίτιο προς το αποτέλεσμα ή από το αποτέλεσμα προς το αίτιο. Οπότε, αφού ο Άλλος ενεργεί «έτσι» (αποτέλεσμα) όταν συμβαίνει «αυτό» (αίτιο), εάν εμείς κάνουμε να συμβεί «αυτό», ο Άλλος θα ενεργήσει «έτσι». «Εφόσον φοβάσαι μη με χάσεις, όσο και αν σε ταπεινώσω και σε προσβάλλω, εσύ δεν θα αντιδράσεις, γιατί φοβάσαι μη με χάσεις». Ή, όποτε βλέπουμε μία κατάσταση, μπορούμε να τη θεωρήσουμε απολύτως ερμηνεύσιμη, ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων πάντα αιτίων. «Ο λόγος που αυτός φέρεται έτσι είναι ότι του συμβαίνει ‘αυτό’, ας αλλάξουμε λοιπόν ‘αυτό’ προς την κατεύθυνση που εμείς θέλουμε αυτός να φερθεί» – η πολύ γενική αρχή των ψυχοθεραπειών που βασίζονται στον συμπεριφορισμό.
*** Πεποίθηση 4η:
Αν μία ολότητα, χωριστεί σε μέρη, αυτά υπάρχουν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Αν μελετηθούν ξεχωριστά, τότε το άθροισμα των συμπερασμάτων για τα μέρη, μας δίνει τη γνώση για την ολότητα που τμήσαμε. Σύμφωνα λοιπόν με την πεποίθηση αυτή, θα γνωρίσω τι είσαι ως όλον, αν αθροίσω τις ενδείξεις που μου δίνεις καθημερινά. «Σε βλέπω να κάνεις αυτό κι αυτό κι αυτό, άρα ολόκληρη θα είσαι ‘αυτό+αυτό+αυτό’ και αποκλείεται να είσαι κάτι επιπλέον». Ή, ο ψυχοθεραπευτής μπορεί «αντικειμενικά» να έχει μία συνολική εικόνα του πελάτη του, αν κατατμήσει, αναλύσει, ερμηνεύσει την προσωπικότητά του και αν συρράψει τις παρατηρήσεις του.
*** Πεποίθηση 5η:
Τα πράγματα μπορούν να ταξινομούνται σε κατηγορίες, οπότε αν κάτι συγκεκριμένο συγκεντρώνει γνωρίσματα μιας ευρύτερης κατηγορίας, αυτομάτως θα χαρακτηρίζεται και από τα άλλα γνωρίσματά της. «Επειδή η πόρνη συναναστρέφεται με πολλούς άντρες, αυτή εκεί που είχε δύο σχέσεις το τελευταίο εξάμηνο ή αυτή λίγο παραπέρα που είναι όλο χαμογελάκια και νάζια με τόσους αρσενικούς γύρω της, είναι πόρνες. Ενώ αυτός εκεί, που δεν αφήνει θηλυκό για θηλυκό, είναι άντρακλας, γιατί οι άντρες επιτρέπεται και επιβάλλεται να έχουν όσες ερωμένες θέλουν – αρκεί, αν είναι παντρεμένοι, να μην τις ερωτεύονται».
Γ. Η κακοποίηση του ρεαλισμού και της νευτώνειας φυσικής, και το τέλος της παλαιάς τάξης
Τέτοιες πεποιθήσεις, που συνθέτουν το πλαίσιο ενός «μηχανιστικού ρεαλισμού», υποβόσκουν και σήμερα σε παρά πολλές καθημερινές μας εκφράσεις και, άμεσα ή έμμεσα, εξακολουθούν να καθορίζουν σημαντικά τη συλλογική μας πραγματικότητα. Όχι πάντα και, σίγουρα όχι, όπως πριν από κάποιες δεκαετίες. Όμως σίγουρα υποβόσκουν ακόμα παντού γύρω μας.
Για παράδειγμα, συνηθίζουμε να λέμε «εγώ ΚΑΙ ο κόσμος», αντί να λέμε «εγώ ΜΕΣΑ στον κόσμο». Ή, ξεχνούμε ότι άλλο το πώς βιώνουμε εμείς τα πράγματα και άλλο το να θεωρούμε ότι τα πράγματα «είναι» όπως εμείς τα βιώνουμε, θεωρώντας ότι ο δικός μας τρόπος να βιώνουμε τα πράγματα αντιστοιχεί και στην αλήθεια της ζωής. Ή, τοποθετούμενοι απέναντι στον κόσμο και τον Άλλον, θεωρούμε συχνά τον Άλλον δεδομένο, αντικειμενικά υφιστάμενο, είτε εμείς το βλέπουμε ή αλληλεπιδρούμε μαζί του, είτε όχι – κι ακόμη, θεωρούμε ότι εμείς μπορούμε να τον γνωρίσουμε πλήρως και «αντικειμενικά» εάν, ως ουδέτεροι παρατηρητές του, διαθέτουμε τα κατάλληλα εργαλεία. «Όπως ακριβώς σε άφησα το πρωί βγαίνοντας από το σπίτι, έτσι ακριβώς θα σε βρω το βράδυ όταν γυρίσω, λες και τη στιγμή που σε άφησα από τα μάτια μου, έχει μυστηριωδώς πατηθεί κάποιο κουμπί ‘pause’ στη ζωή σου».
Κι ακόμη, ένα άλλο παράδειγμα πεποιθήσεων ρεαλιστικής προελεύσεως, οι οποίες διαποτίζουν την καθημερινότητά μας, είναι να θεωρούμε πως ό,τι αντιλαμβανόμαστε από εμάς τους ίδιους, «εδώ μέσα» (στον υποκειμενικό μας μικρόκοσμο), είναι όντως ολόκληρη η ύπαρξή μας – «πώς θα ήταν δυνατόν να μη γνωρίζω το ίδιο μου το σπίτι! – ελέγχω νου, συναισθήματα και ανάγκες μου, αφού δεν υπάρχουν όψεις μου που να είναι κρυμμένες από τα δικά μου μάτια».
Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν. Η γνώση μας προχώρησε. Στη νευτώνεια φυσική χρωστούμε αναμφίβολα την τεχνολογική μας πρόοδο. Αλλά, ενώ ήταν (και είναι) πολύτιμη μόνο για τη δική μας κλίμακα, εμείς, μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, την αναγκάζαμε να ανακατεύεται «εκεί που δεν την σπέρνουν». Εννοώ ότι επιχειρήσαμε, με παταγώδη αποτυχία, να τη χρησιμοποιήσουμε για να γνωρίσουμε τις κλίμακες του μικρόκοσμου και του μεγάκοσμου – τις οποίες ούτως ή άλλως δεν μπορούν να συλλάβουν τα αισθητήριά μας, ο εγκέφαλος και οι αναπαραστατικές ικανότητές του.
Αυτό ήταν φυσικό επακόλουθο: (α) της περιορισμένης γνώσης μας για τη φύση του είδους μας και το σύμπαν, (β) των περιορισμένων τεχνολογικών μας μέσων και (γ) της αλαζονείας που χαρακτήριζε το είδος μας για αιώνες (μετά τη θεμελίωση της επιστημονικής σκέψης) ως άμυνα…. ως άμυνα στην απόγνωση μπροστά στη μικρότητά μας σε σχέση με το μέγεθος και το ακατανόητο τόσο του σύμπαντος όσο και της κατασκευής μας.
Ασφαλώς, η ίδια η νευτώνεια φυσική δεν «φταίει» σε τίποτα – εμφανίστηκε ως ομαλή συνέχεια των κλασικών αντιλήψεων στη φυσική επιστήμη και δεν ισχύει καθόλου πως είναι εξ ολοκλήρου μηχανιστική (Axon, 1988). Είμαστε εμείς, οι άνθρωποι, που χρησιμοποιούμε τις επιστήμες και τις ιδέες κατά πώς μας ταιριάζει.
Οπότε, όταν ιδέες της κλασικής φυσικής (που κάποτε είχαν κάθε λόγο να υπάρχουν στο επιστημονικό πεδίο υπηρετώντας θετικότατα τις ανθρώπινες ανάγκες) αποσπάστηκαν από το πεδίο τους, συνδυάστηκαν με το φιλοσοφικό ρεύμα του ρεαλισμού δημιουργώντας καταλύτες κάποιων ιδεολογιών. Ιδεολογιών που στήριξαν αποπνικτικές στάσεις ζωής, ολοκληρωτικά κοινωνικά συστήματα, τα προπύργια του μικροαστικού συντηρητισμού, την απομόνωση πίσω από υποκριτικά κοινωνικά σχήματα, την εκμετάλλευση του συνανθρώπου, την άσκηση βίας και εξουσίας.
Φυσικά, ήταν επόμενο να μην εξαιρεθούν από αυτές τις επιδράσεις η ιατρική και η ψυχιατρική. Έτσι, έχουμε το παλαιότερο ρεαλιστικό ιατρικό μοντέλο, το οποίο, ανεξάρτητα από όσα προσέφερε στην εποχή του, τείνει να διαχωρίζει τον θεράποντα από τον πάσχοντα, απομονώνει την «ασθένεια» από την ολότητα του τελευταίου, ταξινομεί αυθαίρετα «υγιείς» και «αρρώστους», ορίζει αυθαίρετα κριτήρια λειτουργικότητας κοκ. Αντίστοιχα, η ψυχιατρική δεν αποτελούσε εξαίρεση και λειτουργούσε με ανάλογες αρχές – όπως το ίδιο συνέβαινε και με πολλά πεδία της ψυχολογίας. Κι ακόμη, τα πρώτα ψυχοθεραπευτικά συστήματα, σε άμεση συγγένεια με την ψυχιατρική, ήταν φυσικό να είναι επηρεασμένα, περισσότερο ή λιγότερο, από ανάλογες ιδέες – όπως συνέβαινε με τις παλαιότερες μορφές της ψυχανάλυσης και του συμπεριφορισμού.
Δ. Επίλογος: η αυλαία σε νέους ορίζοντες ήδη άνοιξε
Όμως, όπως ήδη σημείωσα, τα πράγματα στην ανθρώπινη σκέψη και γνώση άλλαξαν και αλλάζουν με τρομερούς πλέον ρυθμούς. Νέες ιδέες στη φυσική και νέα ρεύματα στη φιλοσοφία παράγουν νέα πεδία έρευνας και γνώσης και νέους συνδυασμούς ήδη υφισταμένων (ολισμός, θεωρία συστημάτων, φαινομενολογία, θεωρία πεδίου, νευροεπιστήμες, νευροβιολογία, νευροφαινομενολογία κ. ά) – άφθονος πλούτος νέας γνώσης και τρόπων θεώρησης του ανθρώπου, της ζωής, του σύμπαντος. Και καθώς εμφανίζονται οι σύγχρονες ψυχοθεραπείες, κυρίως οι λεγόμενες ανθρωπιστικές, δεν μπορεί παρά να λειτουργούν με τελείως άλλα μοντέλα της φυσικής πραγματικότητας στη βάση των φιλοσοφικών τους υποθέσεων.
Στη θεμέλιά τους, βρίσκεται η ήδη προ δεκαετιών ανατέλλουσα εποχή του «δυναμικού ντετερμινισμού» και του «δυναμικού ρεαλισμού» (σύμφωνα με τον Μπιτσάκη – όπως παραπέμπει ο Φαρμάκης, 2013), όπου:
(α) ναι μεν δεχόμαστε ότι όντως υπάρχει μία φυσική πραγματικότητα ως μία αδιάσπαστη ολότητα (με εμάς μέρος της), πέρα από τις αντιληπτικές δυνατότητες της ανθρώπινης συνείδησης (δηλαδή, τα πράγματα υπάρχουν ανεξάρτητα από το αν και πώς εμείς αλληλεπιδρούμε μαζί τους) αλλά, επίσης
(β) δεχόμαστε ότι δεν μπορούμε ποτέ να συλλάβουμε «αντικειμενικά» το πώς «είναι» η φύση, απλούστατα γιατί δεν μπορούμε να βγούμε «εκτός» – σε κάθε παρατήρηση ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο αλληλεπιδρούν.
Αυτές οι νέες εικόνες της φυσικής πραγματικότητας είναι και το αντικείμενο του 2ου άρθρου μου της γενικής εισαγωγής που σκέφτηκα να γράψω για τη σημασία της «εικόνας» του κόσμου στα θεωρητικά θεμέλια των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων, το οποίο έχει τον τίτλο: «Ψυχοθεραπεία και μοντέλα της φυσικής πραγματικότητας (2) – το το νέο: η μετα-πραγματικότητα και ο δυναμικός ρεαλισμός».
Βιβλιογραφία
Axon, T.J. (1994). Πέρα από το “Τάο και Φυσική”. Αθήνα: Δίαυλος.
Brownell, F. (2010). Gestalt Therapy, A guide to contemporary practice. New York, NY: Springer Publishing Company.
Smerlak, M. (2006). Relational Quantum Mechanics. Ecole normale superieure de Lyon, F-69364 Lyon EU. Retrieved from: https://www.academia.edu/1937723/Relational_Quantum_Mechanics
Spinelli. E. (2005). The interpreted world: An introduction to Phenomenological Psychology. London: Sage.
Φαρμάκης, Δ. (2013). Η έννοια της ύλης στον Ευτύχη Μπιτσάκη. Α.Π.Θ. Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής. Μεταπτυχιακό Τμήμα Φιλοσοφίας. Ανακτήθηκε από: http://ikee.lib.auth.gr/record/134896/files/GRI-2014-12900.pdf
**σημείωση 1:
Υπάρχουν 3 βίντεο για την έννοια της ψυχοθεραπείας στην ιστοσελίδα μου, από συνεντεύξεις στο κανάλι «ΔΙΚΤΥΟ tv» των Σερρών:
[1] Τι είναι ψυχοθεραπεία; Ποιος είναι ο ψυχοθεραπευτής;
[2] Σκιά» και μία ολιστική προσέγγιση της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας
[3] Για την ψυχοθεραπεία Gestalt
**σημείωση 2:
Η εικόνα είναι από οπτικό υλικό δωρεάν διαθέσιμο στο διαδίκτυο: werner22brigitte
Εάν θέλετε μία 2μηνη περίπου σύντομη ενημέρωση
σχετικά με αυτά που κάνω (video-κείμενα, ομιλίες-ομάδες, βιβλία, “Διαμέρισμα 5”, Πολύτεχνο, Playback θέατρο, εργαστήρια, συμπράξεις – συνεργασίες), παρακαλώ σημειώστε το e-mail σας σ’ αυτήν τη φόρμα. Δεν είναι απαραίτητο το όνομα.