Πόνος, “εγώ”, “εμείς” – με αφορμή το ΣΑΟΣ (του Γιάννη Καλπούζου)

Το “ΣΑΟΣ. Παντομίμα φαντασμάτων” είναι ένα μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου (εκδόσεις Ψυχογιός) – τοιχογραφία μεγάλων διαστάσεων, αφήγημα γοητευτικότατο με έναν ιδιαίτερο τρόπο και ύφος.

Στο μυθιστόρημα, μετά από έναν τρομερό σεισμό,

ένα νησί βουλιάζει σιγά-σιγά και αποδίδονται χαρακτηριστικότατα οι αντιδράσεις των κατοίκων και τα μπερδέματα των προσωπικών ιστοριών, εν μέσω τυφλών αντιδράσεων βίας και απελπισίας,  του τρόμου του επερχόμενου αργού θανάτου, της ανυπόφορης βεβαιότητας για τη μηδαμινότητα της ύπαρξης και τη ματαιότητα των ανθρώπινων νοημάτων μπροστά στο μεγαλείο των διαδικασιών της φυσικής πραγματικότητας.

Υπάρχει μία παράγραφος όπου μιλά κάποιο πρόσωπο της ιστορίας (με αρκετά δόκιμο ύφος) για τις ανθρώπινες αντιδράσεις στον πόνο και τον φόβο, η οποία με ενέπνευσε γι΄ αυτή τη Σημείωση – σύντομα αποσπάσματα από άλλα μυθιστορήματα του Γιάννη Καλπούζου χσω ήδη συμπεριλάβει σε μικρές αναρτήσεις μου.

Λέει λοιπόν ο αφηγητής ότι:
το πώς αντιδρούμε στην απειλή (1) εγκλωβισμένοι στην ιδιοτέλεια (στο “εγώ”) ή (2) με άξονα το αίσθημα του ανήκειν και τη συλλογικότητα (“το εμείς”), είναι ζήτημα του τι μας έχει καλλιεργηθεί ή του τι εμείς καλλιεργήσαμε μέσα μας, για τη φύση του πόνου.

Δηλαδή, άλλοτε κοιτούμε απλώς πώς θα απαλλαγούμε από τον πόνο σε ατομικό και ιδιοτελές επίπεδο αδιαφορώντας για τους άλλου, ή άλλοτε παλεύουμε κι εμείς να ανακουφιστεί το σύνολο από τον πόνο (συμμετέχουμε σε κοινές διαδικασίες, μοιραζόμαστε, στηρίζουμε κλπ)

Στη συνέχεια, αναρωτήθηκα πώς γίνεται,

κάτω από την ιλουστρασιόν εικόνα της καθημερινότητάς μας να έχει πάρει ο πόνος και ο φόβος τέτοια διάσταση, που να θυμίζει τόσο πολύ το ΣΑΟΣ του Καλπούζου – μια φυσική καταστροφή, αενάως συμβαίνουσα, σε slow motion – κάτι σαν αιώνιο μαρτύριο σε διαμέρισμα πολυτελείας της κόλασης.

Γιατί μόνον αν δεχτούμε αυτήν τη διογκωμένη διάσταση του πόνου μπορεί κάπως, ίσως, να εξηγηθεί η πρωτοφανής στροφή προς την ιδιοτέλεια και τον πολύ κακώς νοούμενο ατομισμό στις μέρες μας (στροφή καλυμμένη, πίσω από τις ανυπέρβλητες δήθεν δυνατότητες επικοινωνίας που παρέχουν τα social media κλπ).

Κατέληξα λοιπόν ότι, δεν μπορεί, κάτω, κρυφίως υπογείως και συχνότατα μη συνειδητά, φουσκώνουν σαν τη θάλασσα που πάει να καταπιεί το όρος ΣΑΟΣ, η απόγνωση, η ματαιότητα, ο ασφυκτικός αποκλεισμός στα μπουντρούμια της μικροαστικής ατομικότητάς μας, ο ανυπέρβλητος θυμός που πρέπει να το παίζουμε αγαπημένοι, το αίσθημα της αδικίας από τη ζωή (λες και  ζωή μας χρωστούσε ποτέ τίποτα), η θλίψη για την αβίωτη ζωή και για τα απραγματοποίητα όνειρά μας που σκουριάζουν, η απουσία διαλειμμάτων γαλήνης και χαλάρωσης, ο τρόμος για την επόμενη στιγμή.

Μπορεί να μην μιλιούνται όλα αυτά ή να σκεπάζονται από τις απέλπιδες προσπάθειες να τα πετάξουμε στα σκουπίδια επικεντρωνόμενοι στη “θετική” σκέψη και στην αναζήτηση ουράνιων αξιών.

Όμως, με αφορμή την παράγραφο από το ΣΑΟΣ, πιστεύω ότι υπάρχουν, αναβράζουν “εκεί κάτω” μας” και γίνονται ένα χρόνιο τραύμα που όχι μόνο δεν κλείνει αλλά χαίνει επεκτεινόμενο διαρκώς, μ’ εμάς να ξύνουμε το όποιο κακάδι πάει να σχηματιστεί, με το νύχι της αδιαφορίας μας.

Και βέβαια, όσον αφορά στη συλλογικότητα, ας αφήσουμε επιτέλους πέρα

τις σαχλαμάρες για το Μεσογειακό ταμπεραμέντο, τις βαθιές “φιλίες”  και την “ανθρωπιά” του Νότου κλπ. Κάποτε ίσως είχαν μία βάση όλα αυτά, αλλά είναι μπουρδολογία καθαρή να τα επικαλούμαστε στις μέρες μας, της καταναλωτικής υστερίας και του ανταγωνισμού, που έχουν εισδύσει στο μεδούλι μας.

Και μάλιστα, ιδιαίτερα στη χώρα μας, η έννοια της “συλλογιικής” δουλειάς για την ανακούφιση από τον πόνο, επισκιάζεται θανάσιμα τώρα που ο ραγιαδισμός, το ρουσφετιλίκι, ο κομματοσκυλισμός και η απροκάλυπτα ατιμώρητη διαφθορά χορεύουν τσιφτετέλι στην κάθε στιγμή μας, τρίβοντας στη μούρη μας την κοροϊδία των εταιριών, των κυβερνήσεων, καθώς και την αδιανόητη μικρότητα του ήθους και της τόλμης μας στις κακοποιήσεις αυτές.

Δεν φιλοδοξώ καθόλου

να γίνω προφήτης κάποιας Αποκάλυψης. Δεν λαϊκίζω τρομολαγνεία και μαυρίλα.
Αντιθέτως, γελώ και μάλιστα πολύ στη ζωή μου, χαίρομαι, ελπίζω, ονειρεύομαι, προσδοκώ, ενίοτε μάλιστα  πιστεύω φανατικά σε ό,τι δημιουργικό πάει να πάρει σχήμα αναδυόμενο από τα βάθη μου.

Κι ακόμη, δεν προτείνω καμία συλλογικότητα του είδους να τρέχουμε όλοι πιασμένοι χέρι-χέρι στα λουλουδιασμένα λιβάδια τραγουδώντας για την “αγάπη” ως κάτι που βρέχει ο ουρανός.
Αντιθέτως, μου λείπει σπαρακτικά μια συλλογικότητα υγιής, με ΕΠΙΓΝΩΣΗ και σεβασμό προσωπικών ορίων και προσωπικού μικρόκοσμου, σε συνδυασμό με λειτουργική αποδοχή συνύπαρξης σε ένα ευρύτερο Όλον – καθόλου πνευματικών ή θρησκευτικών διαστάσεων. 

Αλλά, επιτέλους, ας αναζητήσουμε λίγο την ανακούφιση ΑΠΟΔΕΧΟΜΕΝΟΙ τον “κάτω” πόνο μας για τα πράγματα των  ημερών μας, χωρίς να κοβόμαστε στα δυο εθελοτυφλώντας σε απόπειρες υπέρβασης της πραγματικότητάς μας, και καταφεύγοντας στην πλήρη εξάρτηση από το messenger και με νάρθηκα στον δείκτη γιατί πιάστηκε από το αδιάκοπο κύλισμα της οθόνης του κινητού μας!

Αν δεχτώ την ολότητά μου, έχω μια ευκαιρία να την επουλώσω και να προχωρήσω, βιιώνοντας υγειώς την ατομικότητά μου ΚΑΙ το ανήκειν στη συλλογική πραγματικότητα…

Όσο βάζω γάζες για να σκεπάζω τις πληγές των καιρών μου ενώ αυτές σαπίζουν από κάτω, είμαι μια στρουθοκάμηλος κλεισμένηκαι αποκλεισμένη στις δαγκάνες της δικής της μόνο απόγνωσης, νομίζοντας πως ζωκαι σχετίζομαι, παρά τα σαγόνια που μπήγονται στις σάρκες μου.


Να το κείμενο από το ΣΑΟΣ, που έγινε η αφορμή για τα παραπάνω:

“Όταν ο φόβος, ο κίνδυνος και ο πόνος έρχονται ως ταυτόχρονη κοινή απειλή και ξαφνιάζουν με την έντασή τους, αναπτύσσεται σύμπνοια και διάθεση αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων.
Η ανάγκη να αντλήσει δύναμη ο ένας από τον άλλον παρουσιάζεται επιτακτική και η συμμετοχή στη συλλογική προσπάθεια αντιμετώπισης του κακού θεωρείται αυτονόητη για την πλειονότητα.

Αυτό είναι το πρώτο στάδιο.

Όταν χαθεί το ξάφνιασμα και η αρχική ένταση, η διάρκεια της οποίας ποικίλλει ή μπορεί να ανανεωθεί, περνάμε στο δεύτερο στάδιο, όπου ο φόβος, ο κίνδυνος και ο πόνος μετατρέπονται σε ιδιωτική υπόθεση.
Αλλοιώνεται η αίσθηση της ισομερούς κατανομής τους.

Οι άνθρωποι αισθάνονται να απειλούνται, να εμποδίζονται ή και να αδικούνται από τις λοιπές ομάδες και το συλλογικό φθίνει ολοένα και σε μικρότερους σχηματισμούς έως τα στενά πλαίσια της οικογένειας και του ατόμου.
Οι περισσότεροι απεργάζονται σχέδια προς όφελος των ιδίων και των οικείων τους και η αντιμετώπιση του κακού ως κοινή απειλή ή στο επίπεδο των καθημερινών αναγκών επαφίεται στους τρίτους και στα αρμόδια όργανα, τα οποία γίνονται άλλοθι, στόχος και κολυμπήθρες του Σιλωάμ για όλα και όλων τα ανομήματα.

Και τα δύο στάδια χαρακτηρίζονται από τη μίξη του ενστίκτου της επιβίωσης, του φόβου και του πόνου.

Οι κρίκοι της αλυσίδας οι οποίοι σπάνε από τη μια στην άλλη κατάσταση, είναι αφενός η απώλεια των ανυστερόβουλων αντανακλαστικών, αφετέρου η διαφοροποίηση της έννοιας πόνος, ως αποτέλεσμα ασυνείδητων και συνειδητών διεργασιών.

Ασυνείδητα λόγω της ιδιοσύστασης του πόνου, του οποίου η ένταση φθίνει με τον χρόνο.
Η συνειδητή διεργασία αφορά τον τρόπο καλλιέργειας αντιμετώπισης του πόνου μέχρι τη στιγμή της εμφάνισής του, οπότε οδηγεί ανάλογα τις εκδηλώσεις και τις ενέργειες του ανθρώπου.

Εάν δηλαδή ο πόνος έχει καλλιεργηθεί ως πηγή αναζήτησης, παρατήρησης και στοχασμού, ο άνθρωπος είναι λιγότερο ευάλωτος στην παρορμητική του διάθεση.
Οι δε ενέργειές του και επιλογές είναι εξ αρχής συνειδητές και συνεπώς διακρίνονται από σταθερότητα.

Απεναντίας, όταν ο πόνος έχει αφεθεί στην τυχαία, συγκυριακή ή κληρονομική και παραδοσιακή κατά κάποιον τρόπο καλλιέργεια της αντιμετώπισής του, τότε οδηγεί τον άνθρωπο παρορμητικά και οι αρχικές εξάρσεις της σύμπνοιας, αλληλοβοήθειας και συλλογικής προσπάθειας υπαναχωρούν, επαναφέροντας τον καθένα στη συμπεριφορά που πάντοτε τον χαρακτήριζε.

Με την πλειονότητα σ’ αυτήν την περίπτωση να κινείται προς το ιδιωτικό όφελος και τη μειονότητα, δηλαδή τις αγαθές από φύση ψυχές, να συνεχίζουν στους δρόμους του κοινού καλού.
Αναμφίβολα, είναι δυνατόν να παρασύρει και τις αγαθές ψυχές σε πράξεις και ενέργειες απρόβλεπτες, ακριβώς επειδή δεν έχει καλλιεργηθεί, όπως προανέφερα.”

Εγγραφή στο Newsletter

You can change your mind at any time by clicking the unsubscribe link in the footer of any email you receive from us, or by contacting us at [email protected]. We will treat your information with respect. For more information about our privacy practices please visit our website. By clicking below, you agree that we may process your information in accordance with these terms.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here: https://mailchimp.com/legal/

 Newsletter Permissions * :