Καθώς προχωρά η καραντίνα, ο τρόπος που βιώνουμε την απειλή
στο όνομα της ξαφνικής και τεράστιας ανατροπής που έσκασε με ταχύτητα αστραπής, αλλάζει.
Το προς τα πού θα πάνε οι δικές μας αποκρίσεις στην απειλή είναι ζήτημα του τι μας έχει καλλιεργηθεί ή του τι εμείς καλλιεργήσαμε μέσα μας, για τη φύση του πόνου, του κινδύνου, του φόβου.
Αυτό ακριβώς λέει με τον δικό του τρόπο και ο Γιάννης Καλπούζος, στο μυθιστόρημά του “Σάος, παντομίμα φαντασμάτων” (Ψυχογιός), στο οποίο υπάχει ένα κατ’ εμέ εξαιρετικό απόσπασμα για δύο είδη αποκρίσεων στην κάθε λογής κοινή απειλή, όσο κυλά ο χρόνος.
Στο “Σάος”, ένα αποκλεισμένο νησί βουλιάζει σιγά-σιγά και η πραγματικότητα όλων των κατοίκων γκρεμίζεται χωρίς οδό διαφυγής. Μοιάζει πολύ με την πανδημία που έφερε τα πάνω κάτω στο ήδη παραφορτωμένο και παραμορφωμένο σύστημα ζωής μας, γκρεμίζοντας πατόκορφα τις συνήθεις συντεταγμένες της ταυτότητας και της πορείας μας.
Κι έτσι, τo lockdown στο όλο και μικρότερο εμβαδόν του νησιού στο “Σάος”, θυμίζει πάρα πολύ το τωρινό lockdown και το άγνωστο του τι θα σημαίνουν όλα αυτά.
Στην αρχή οι αποκρίσεις μας στην κοινή απειλή ήταν
κάπως (στραμμένες στο συλλογικό και στην αμοιβαία υποστήριξη – το 1ο στάδιο κατά τον Καλπούζο).
Τώρα γίνονται κάπως αλλιώς. Και όσο περνά ο καιρός εύχομαι να μην περάσουν στο 2ο στάδιο που περιγράφει ο Καλπούζος τόσο εύγλωττα – στον άκρατο ατομισμό με συνεπακόλουθο τη βία.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ, ο Καλπούζος λέει ότι:
Το πώς αντιδρούμε στην απειλή είναι: (1) με άξονα το αίσθημα του ανήκειν και τη συλλογικότητα (“το εμείς”) ή (2) εγκλωβισμένοι στην ιδιοτέλεια (ας πούμε στο “εγώ”).
Δηλαδή, άλλοτε κοιτούμε απλώς πώς θα απαλλαγούμε από την απειλή σε ατομικό και ιδιοτελές επίπεδο αδιαφορώντας για τους άλλους, ή άλλοτε παλεύουμε κι εμείς να ανακουφιστεί το σύνολο από τον πόνο (συμμετέχουμε σε κοινές διαδικασίες, μοιραζόμαστε, στηρίζουμε κλπ)
Σήμερα, στην Ελλάδα, βρισκόμαστε ακριβώς στη γέφυρα
από το στάδιο 1 στο στάδιο 2. Ο λαός μας, γενικότερα, θεωρώ σαφώς ότι δεν φημίζεται και πολύ για την ωριμότητα στο να κάτσει να ασχοληθεί ιδιαιτέρως με το τι ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΑΜΕ ΜΕΣΑ ΜΑΣ ώστε να μην περάσουμε ολοκληρωτικά στο στάδιο 2.
Μπορεί, ναι, να κάνουμε ενίοτε θαύματα σε πολέμους και αδιανόητες υπερβάσεις σε καταστάσεις ανάγκης. Ωστόσο, την άλλη στιγμή πέφτουμε πανεύκολα στο ρουσφετολόι, στον κομματοσκυλισμό, κι ενώ στο τσίπουρο ορκιζόμαστε ν’ αλλάξουμε μαζί τον κόσμο, την άλλη στιγμή σε καρφώνω για να σου πάρω τη θεσούλα.
Φοβάμαι αυτό το πέρασμα όσο η καραντίνα προχωρά και ταυτοχρόνως εύχομαι να μείνουμε στην υπέρβαση…Φοβάμαι, γιατί το πού βρισκόμαστε δεν είναι διόλου περίπατος, και δανείζομαι την άψογη περιγραφή του Γιώργου Στάμκου:
“Στην Ιταλία σταμάτησαν πλέον να τραγουδούν στα μπαλκόνια…
Οι νεκροί του Covid-19 έφτασαν τους 15.000 και καθημερινά αυτός ο μακάβριος κατάλογος ολοένα και μεγαλώνει. Τα κρούσματα ήδη 120.000 και τα πραγματικά, ενδεχομένως και ένα εκατομμύριο. Οι άνθρωποι φοβούνται, νιώθουν αδύναμοι και κουρασμένοι. Ειδικά οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, νοσηλευτικό και ιατρικό δυναμικό, που έχει ξεπεράσει τις αντοχές και συνεχίζει να παλεύει προσπαθώντας να σώσει την κάθε ζωή. Η Καραντίνα εξελίσσεται πλέον σε μαραθωνοδρομία, που θέλει γερά νεύρα, υπομονή και αντοχή. Δεν αντέχεται εύκολα.”
“Η ανοησία της αγέλης” – Γιώργος Στάμκος. Από parallaxi – April 4, 2020
*******ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΠΟΥΖΟΥ, από το ΣΑΟΣ, είναι αυτό:
“Όταν ο φόβος, ο κίνδυνος και ο πόνος έρχονται ως ταυτόχρονη κοινή απειλή και ξαφνιάζουν με την έντασή τους, αναπτύσσεται σύμπνοια και διάθεση αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων.
Η ανάγκη να αντλήσει δύναμη ο ένας από τον άλλον παρουσιάζεται επιτακτική και η συμμετοχή στη συλλογική προσπάθεια αντιμετώπισης του κακού θεωρείται αυτονόητη για την πλειονότητα.
Αυτό είναι το πρώτο στάδιο.
Όταν χαθεί το ξάφνιασμα και η αρχική ένταση,
η διάρκεια της οποίας ποικίλλει ή μπορεί να ανανεωθεί, περνάμε στο δεύτερο στάδιο, όπου ο φόβος, ο κίνδυνος και ο πόνος μετατρέπονται σε ιδιωτική υπόθεση.
Αλλοιώνεται η αίσθηση της ισομερούς κατανομής τους.
Οι άνθρωποι αισθάνονται να απειλούνται, να εμποδίζονται ή και να αδικούνται από τις λοιπές ομάδες και το συλλογικό φθίνει ολοένα και σε μικρότερους σχηματισμούς έως τα στενά πλαίσια της οικογένειας και του ατόμου.
Οι περισσότεροι απεργάζονται σχέδια προς όφελος των ιδίων και των οικείων τους και η αντιμετώπιση του κακού ως κοινή απειλή ή στο επίπεδο των καθημερινών αναγκών επαφίεται στους τρίτους και στα αρμόδια όργανα, τα οποία γίνονται άλλοθι, στόχος και κολυμπήθρες του Σιλωάμ για όλα και όλων τα ανομήματα.
Και τα δύο στάδια χαρακτηρίζονται από τη μίξη του ενστίκτου της επιβίωσης, του φόβου και του πόνου.
Οι κρίκοι της αλυσίδας οι οποίοι σπάνε από τη μια στην άλλη κατάσταση, είναι αφενός η απώλεια των ανυστερόβουλων αντανακλαστικών, αφετέρου η διαφοροποίηση της έννοιας πόνος, ως αποτέλεσμα ασυνείδητων και συνειδητών διεργασιών.
Ασυνείδητα λόγω της ιδιοσύστασης του πόνου, του οποίου η ένταση φθίνει με τον χρόνο.
Η συνειδητή διεργασία αφορά τον τρόπο καλλιέργειας αντιμετώπισης του πόνου μέχρι τη στιγμή της εμφάνισής του, οπότε οδηγεί ανάλογα τις εκδηλώσεις και τις ενέργειες του ανθρώπου.
Εάν δηλαδή ο πόνος έχει καλλιεργηθεί ως πηγή αναζήτησης, παρατήρησης και στοχασμού, ο άνθρωπος είναι λιγότερο ευάλωτος στην παρορμητική του διάθεση.
Οι δε ενέργειές του και επιλογές είναι εξ αρχής συνειδητές και συνεπώς διακρίνονται από σταθερότητα.
Απεναντίας, όταν ο πόνος έχει αφεθεί στην τυχαία, συγκυριακή ή κληρονομική και παραδοσιακή κατά κάποιον τρόπο καλλιέργεια της αντιμετώπισής του, τότε οδηγεί τον άνθρωπο παρορμητικά και οι αρχικές εξάρσεις της σύμπνοιας, αλληλοβοήθειας και συλλογικής προσπάθειας υπαναχωρούν, επαναφέροντας τον καθένα στη συμπεριφορά που πάντοτε τον χαρακτήριζε.
Με την πλειονότητα σ’ αυτήν την περίπτωση να κινείται προς το ιδιωτικό όφελος και τη μειονότητα, δηλαδή τις αγαθές από φύση ψυχές, να συνεχίζουν στους δρόμους του κοινού καλού.
Αναμφίβολα, είναι δυνατόν να παρασύρει και τις αγαθές ψυχές σε πράξεις και ενέργειες απρόβλεπτες, ακριβώς επειδή δεν έχει καλλιεργηθεί, όπως προανέφερα.”